77 snem ka jinglaitluid ka Ri India bad ki jingangnud ba ym pat pyndep jong ka Dorbar Hima Nongstoiñ

Bah John F. Kharshiing, Adviser, Federation of Khasi States

La dap 77 snem ka jinglaitluid, ki khun ki hajar ka Ri Khasi States ha kaba ngi ïai kynmaw da ka jingsngewkhia kaba khraw ïa ki jingangnud kiba la dep pruid dak bad kiba long kum ki kyntien ïathuh lypa da ka Dorbar Hima Nongstoiñ – kaba dei ka tnat ba hakhlieh duh ha kaba shim rai (ka Parliament jong ka Hima) kaba la pynlong ha ka 13tarik Kyllalyngkot 1948 ha Nongstoiñ.

Kane ka Dorbar ka ban sah jingkynmaw ha ka History ki Khasi, kaba la ïadonlang da ki Basan,  Lyngdoh, Myntri, Sordar shnong bad palat hajar ngut ki paidbah, ka la pdiang mynjur shisur da ka jingïatylli ïa 13 tylli ki rai jingpynbna kumno ban pynïaid shaphrang ïa ka Hima Nongstoiñ hadien ka jingmih noh bad hadien ba kut ka synshar donbor jong ki Phareng (British).  Hynrei haduh mynta kine ki jingangnud ym pat lah ban pyndep, kaba la buh ïa ka jingthylli ha ka jingïaid ka synshar khaddar (politics) ha ki lum Khasi Jaiñtia Hills.

Hadien 77 snem ka jinglaitluid hapoh Ri India bad 73 snem ka jingdon Sixth Schedule bad District Council,  53 snem ka jingdon jylla Meghalaya ka jingkylli kaba kongsan ka long: Hato ki jingangnud jong ka Dorbar Hima Nongstoiñ ki dang long kiba donkam la ngin ïa kren ne kymmaw ha kane ka juk?

Ka Dorbar 13, January 1948 ka la ïohi lypa ïa ka jingdonkam jong ka jinglaitluid, ka jing donkam ban long trai-lade, ki lynti jingïadei bad kiwei ki ri, bad ka jingkiew shaphrang ha ka ïoh ka kot, bad katei ka Dorbar ka la pyrshang ban pynurlong da ki rukom treikam bad ka jingïadei synshar khaddar paidbah lyngba ki aiñ kiba baroh kin ïa pdiang bad mynjur. Kine ki dei ki jingpynbna ki rai kiba kongsan kiba ki paidbah ki la mynjur lyngba katei ka Dorbar Hima Nongstoiñ :

Ban ïoh ïa ka jinglong trai-lade ka jinglaitluid ba pura hadien ka jingmih noh jong ki Phareng.

Ban thaw lad ban ïoh ka jingïadei ba ïajan bha bad ka Ri Hindustan (India) bad ka Ri Pakistan (East Pakistan mynshwa, mynta Bangladesh) namar ka Hima Nongstoiñ ka ïa kynduh pud bad baroh ar tylli ki Ri.

Ban kyntiew ïa ka roi ka par ha ka ïoh ka kot jong ka Hima Nongstoiñ bad ki paidbah jong ka, kaba lah ban urlong tang lada don ka jinglong trai-lade.

Ban thaw ka Kommiti (negotiating committee) ban ïa kren syllok bad ka India bad Pakistan (East Pakistan mynshwa, mynta Bangladesh) halor ka jingïadei thymmai, ka kam khaïi bad kiwei ki bynta, da kaba thung ïa u Wicklife Syiem (Syiem Khynnah) bad Mr. S.A. Chyne kum ki nongmihkhmat katei ka negotiating committee

Ban pynbna ba naduh ka 14tarik Kyllalyngkot 1948 ïa ka Nongstoiñ State yn tip noh da ka kyrteng Sorkar Nongstoiñ bad ba kiwei ki bor synshar hapoh ka Hima Nongstoiñ kin kut noh bad kin nym don bor shuh hapoh ka Hima.

Ban seng ka Assembly (Constituent Assembly) jong ka Hima Nongstoiñ kaba kynthup ïa 80 ngut ki dkhot ki ban shah jied na 22 tylli ki jaka (constituency) ka Hima Nongstoiñ, kynthup lang ki 53 ngut ki elector jong ka Hima Nongstoiñ bad 5 ngut kiba tbit yn thung da u Syiem – ban pynskhem pruid dak ïa ka rukom synshar kumba long ha ki ri synshar paidbah.

Ban ai bor ïa ka Assembly ban buh ki aiñ halor ka quorum, ka Secretariat, bad ki nongai buit bad kynthup ïa ka bai shong dorbar Constituent Assembly la rai ban nym ai tulop ïa ki dkhot lait noh tang ban pynbiang ïa ka bam bad ki jaka sah. Ïa kiba jngai la mynjur ba ki lah ban wan bad u nongsynran bad yn siew da kabai sngi.

Ban pynneh ïa ka jingpynïaid sorkar kum ba juh long kat bym pat lah ban pyndep mynjur ïa ka Constitution Ri Nongstoiñ bad hadien ba la mynjur ïa ka Constitution thymmai, ka synshar khaddar hapoh Hima Nongstoiñ kan long beit katkum ki Article thymmai.

Kat ba ka Constituent Assembly kam pat dep ïa ka Constitution thymmai la ai bor ïa u Syiem bad ka Dorbar Hima Nongstion ban shim ïa ki rai lada mih ki kam kyrkieh na ka bynta ka bha ka miat jong ka Hima.

Ki rai baroh la soi da 206 ngut ki khraw pyrkhat kynthup ki sordar shnong, ki basan, lyngdoh, myntri, u syiem rangbah syiem khynnah ka Hima Nongstoiñ bad la sakhi bad ïadonlang da palat hajar ngut ki khun ki hajar, kaba pyni ïa ka jingkyrshan paidbah ha kata ka por.

Da ki bnai ka Dorbar Hima Nongstoiñ kam shym la pdiang ïa ka jingïateh (Annexation) ba la tyrwa ka Ri India bad kaba la khreh mynjur da ka Federation of Khasi States. Ki la ïakhun bun bnai bad hadien da ka jingpyni bor na ka Sorkar India la pynbor ïa ki Hima Khasi ban soi ïa ka jingïateh bad ki jingkular lyngba ka Instrument of Accession bad Annexed Agreement ba la  mynjur da ka Ri India ha u Lber 1948.   Ha ka juh ka por ka Ri India ka la nang pynkhreh ïa ka Draft Constitution Ri India bad la thung da ka Drafting Committee ha ka 21tarik Rymphang 1948 bad la wanrah ha ka Constituent Assembly Ri India ha ka 4 tarik Naiwieng 1948. Hadien ka jingïasyllok ka jingïakren kaba ar snem khadwei bnai bad 18 sngi, halor ka Constitution Ri India la mynjur bad pdiang ha ka 26 tarik Naiwieng 1949. Ïa ki Khasi States la shu bsuh bakla “by description” hapoh ka First Schedule jong ka Constitution Ri India hapoh u pud u sam ka jylla Assam khlem da pyndep ïa ki jingïateh bad ki jingkular.

Hadien ki jingïakhih bad ki jingdawa kiba mih na ki khun ki hajar kiba ïai mih na ka por sha ka por ki la pynlong ïa ki bor Khasi Hills Autonomous District Council bad Sorkar Jylla ban mynjur bad pynjari (notify) ïa ki aiñ lyngba ka Paragraph 11 jong ka Sixth Schedule,  kum ka Khasi Hills Autonomous District (Nomination and Election of the Syiem, Deputy Syiem and Electors of Nongstoiñ Syiemship) Act, 2003, Nongstoiñ Syiemship Rules 2003,  ka Nongstoiñ Syiemship (Establishment and Administration of Markets) Rules 2007, bad Administration of Nongstoiñ Syiemship Rules 2006.   Hynrei ngi ïohi ki jingdawa kiba dei bad ka ïoh ka kot, ka synshar khaddar, ka riti ka dustur ki dang ïai bteng haduh mynta.

Ka jingkylli ka ba mih bad kaba dang sah ki long : Hato ki kyndon treikam ka Sixth Schedule ki long ne em kiba biang ban pynurlong ïa kitei ki jingangnud? Hato ka Nongstoiñ Act 2003 bad ki Rules 2003, 2006, 2007 ki la pynurlong ïa ki jingangnud jong ka Dorbar Hima Nongstoiñ ha ka 13tarik Kyllalyngkot 1948?

Ka jingma ba ïai bteng na ka jingwanrung tuh ki bar jylla na Bangladesh bad ka jingangnud jong ki khun ki hajar kum ka nuksa ban pynïoh ka jingithuh ïa ka ktien Khasi hapoh ka khyrnit phra (eight schedule) ka Constitution Ri India, ka long tang kawei na kiba bun ki jingeh ba ki riewkhraw bad ki kpa tymmen jong ngi ki la pruid dak lyngba ki rai kiba la mynjur 77 snem mynshwa ha ka Dorbar Hima Nongstoiñ, 13 January 1948.

Ka jingpyllait paidbah ïa kane ka kot ki long kum shibynta ban kynmaw ba ki rai ba la shim ki dei na ka bynta ban pynkynmaw ïa ki nongthaw aiñ, ki riewshemphang ba kin wad bniah bad ba ki khun ki hajar ki dei ban sngewthuh ïa ka jingkhraw ki jingangnud ha ka synshar khaddar, ka riti ka dustur, ka ïoh ka kot bad ka politics jong ki “Khasi States” kitei ki rai ki long shibynta jong ka history jong ka jaidbynriew ha kitei ki snem, bad ka long kaba donkam ban ïa kren sani bha la kitei ki rai kiba kordor jong ka Dorbar Hima Nongstoiñ ki long ne em kiba dong jingïadei bad kane ka juk mynta bad hato kitei ki rai ki phalang ne em ïa ki jingeh kiba ka jaidbynriew ka dang ïai shem na ka por sha ka por!