BYRNGEM BAN LEIT SUPREME COURT, PEIT ǏOH KUT SYNDON KA AIÑ MASI

Bah Erwin K. Syiem Sutnga

Ka jingthmu ban pynbna ïa ka masi kum ka “Mei India’ da ki kynhun shitniam Hindu bad ka jingkyntiew ïa ka Gau Raksha (ka jingïada masi) ka la wanrah ïa ki jingpyrshah ba jur ha ki jylla kum ka Nagaland, Arunachal Pradesh, Meghalaya, kumjuh ruh ka Tripura bad Mizoram kim shah ban pynlong ïa ki Yatra ban pynksan ïa kane ka jingthmu. Kine ki jylla ki don ïa ki rukom im, ki riti dustur, bad ki niam kiba pher ba pher, kaba kynthup ruh ïa ka jingbam doh masi kaba ki la leh naduh mynshwa. Kane ka ïapher bak la bak na ka jingmut jong ki kynhun kiba kyrshan ïa ka jingïada masi, khan got doh masi bad pynlong kmie ïa ka masi. Khamtam kum ïa ngi kiba shim jait n aka kmie ka long ka jingniew bein bad ka pynpaw ïa ka jingkhyllew kine ki sadhu ai jait kpa kiba sngew ba ki lah ban iuhroit ïa ngi tang ba ngi rit paid. 

Ka jingthmu jong ka kynhun “Gau Raksha” ne kynhun ïada ïa ka masi kan wanrah ïa ki jingeh ha ka rukom pyrkhat jong ka paidbah ba bun ba lang ym tang ha Meghalaya ne ka Thaiñ Shatei Lam Mihngu hynrei hapdeng ki para Hindu jong ki ruh. Ngi la ïohi ïa ka nuksa hangne ha Ri la jong haba u G.L.Das u President ka Central Puja Committee u la ong ba kim kyrshan ïa kane ka jingthmu. Mynta kane ka jingwanhiar thma u Shankaracharya Swami Avimukteshwaranand Saraswati Maharaj, ba ju khot lyngkot kum u Jagadguru, ka la buh dak saw wat ïa ka Riti Synshar ka Ri India ne ka Constitution of India. Khamtam ha kaba ïadei bad ka jinglong secular ne bym ïa shah liang niam ka synshar khaddar ha Ri India bad ki hok kiba la bu kyrpang bad pynkup bor ha ka Artikil 21. Hangne ngi ïohi ba ka jingplie u Narendra Modi kum u Myntri Rangbah Duh ka Ri India ïa ka Ram Temple ha Ayodhya ha ka 22January 2024 ka la pynshlur ïa kine ki shitniam Hindu ban wan tur khnang sha ki thaiñ jong ngi. Ngi lah ïohi ba u mut ba ka Meghalaya ka dei kaba jem rngiew bad kaba jemdaw namar ba u Conrad Sangma um treh shim ïa ka rai rangbah ban khang beit ïa ka jingwantur ka jong kine ki shitniam da ka hokum kaba shai. Ïa lade u la leit jingleit . Don bok patde ba ngi dan don ki ophisar kum u Bah Donald Wahlang, u Chief Secretary u ba la shim ïa ka rai ban nym shah ïa ka eroplaiñ jong une u Jagadguru ban hiar ha Umroi. Mynta pat ynda um ïoh rung ha Meghalaya une u Jagadguru la pynher ïamrem ïa ka lama ha suin bneng hapoh eroplaiñ bad byrngem ban ai mokotduma ha Supreme Court. Kaei kaba nga ïohi ïa ki dawbah long kumne:

Ka Riti Dustur ka bam ka dih bad ka jinglaitluid ban mane Blei ha Shatei Lam Mihngi ka Ri India

1. Ka Jingbam Doh Masi ha Ki Riti Dustur: Ha Nagaland, Arunachal Pradesh, bad Meghalaya, ha Tripura, thaiñ Kuki-Zo ka Manipur bad ruh ha Mizoram ka jingbam doh masi ka long kaba kongsan ha ki riti dustur bad ka jingim ba man ka sngi. Ki jaitbynriew trai ri ha kine ki jylla, kiba bun ki dei ki Khristan ne kiba ngeit ha ki niam tynrai, ki la bam doh masi da ki spah snem khlem ka jingpyrkhat ba ka long pyrshah niam ne hok. Ka jingwanrah da ki aiñ ïada masi da ki kynhun shit niam Hindu, bad ka jingpyrshang ban pynbna ïa ka masi kum ka “Mei India” ka ieng pyrshah ïa ki rukom im bad ki riti dustur ba la rim bha jong kine ki jaitbynriew bad ruh ïa ki kyndon hok bad ba ïada ba la buh kyrpang hapoh ka Riti Synshar ka Ri India.

2. Ka jingbam Doh Masi ki Hindu: Ha ka niam Hindu ruh, ki don ki kynhun ba bam doh masi, khamtam eh ka doh masi shynrang (bull meat). Ha ki jaka bapher bapher jong ka ri, ki don ki riti bad ki jingmut kiba ïapher halor ka jingbam doh masi. Kane ka pyni ba ka jingngeit halor ka masi kam long kaba salonsar ha baroh ki Hindu, bad ka jingpyrshang ban pynkylla ïa ka masi kum ka “Mei India”; ka lah ban pynmih ïa ki jingklumar wat hapdeng para Hindu ruh. Ka Kerela ka dei kawei na kine ki jaka.

3. Ka Jingktah ïa hok ban ngeit Blei laitluid ne ka Secularism: Ka Riti Synshar jong ka India ka la buh kyrpang ba ha ka synshar ri ym dei ban synshar halor ka nongrim ka niam bad ka dei kaba ban long “secular”, kaba mut ba ka sorkar kam dei ban  kyrshan ne kyrshan ïa kano kano ka niam ha ka synshar khadar. Hynrei, ka jingkyntiew ïa ka Gau Raksha da kine ki kynhun shit niam Hindu kan don jingktah ha ka saiñ hima kaba lah ban ktah ïa kane ka nongrim, da kaba buh kyndon ïa ki rukom bam bad ki riti dustur jong kiwei pat ki niam bad jaitbynriew. 

Ka Jingktah ïa Ka Artikil 21 jong ka Riti Synshar India 

1. Article 21 bad Ka Hok Ban Im Bad Laitluid: Ka Artikil 21 ka kyrshan ïa ka hok jong iwei pa iwei ki nongshong shnong ban im bad ban laitluid hapoh ki kyndon ka Riti Synshar ka Ri India. Kane ka kynthup ruh ïa ka hok ban jied ïa ka rukom bam ka jong ki. Ka jingteh kyndon ban pynduh pyndam ïa ka jingbam doh masi ka ktah mationg ïa kane ka hok, khamtam ïa kito ki jaitbynriew kiba la ju bam naduh mynshwa.

2. Ki Jingpynpulom ïa ka shong suk: Ka jingkntiew jur ïa ka Gau Raksha kumba hiar thma ka la wanrah ïa ki jingshongsyier, pynjulor ïa ka suk ka saiñ, bad thombor pyrshah ïa ki briew kiba bam doh masi. Kane ka long ka jingpynkhein mationg ïa ka hok ban im bad laitluid, bad ka pynmih ruh ïa ka jingsyier ha ka imlang sahlang.

3. Ka Jingktah Ïa Ka ïoh Ka Kot: Ki bun ki briew ha kine ki jylla ki shaniah ha ka rep ka riang bad ka ri jingri kum ka kam pynïoh kamai ïa ka ïng. Ka jingteh kyndon ïa ka jingdie jingthied bad shalan masi ka ktah mationg ïa ka ïoh ka kot jong ki, kaba lah ban pynlong kordit ïa ka jingim jong kiba bun kiba shaniah ha ka die ka thied bad shoh doh masi.

Ka Jingïada jong ka Artikil 19, ka hok hapoh ki Artikil 25-29

Ka Bor ka Sorkar Meghalaya ban khang ïa ka jingwan u Jagadguru:Ka Sorkar jylla ka don ka hok ban khang ïa ka jingwan kine ki seng shitniam Hindu hapoh ka Artikil 19 ka Riti Syshar ka Ri India khamtam haba ka ktah ïa ka Jaidbynriew namar ba ngi dei ki Scheduled Tribe bad ka don ka kyndon “reasonable restriction” ne ka jingkhang ba shong nia hapoh ka aiñ. Namar ka jingthmu une u Jagadguru ka pynmih ïa kiba bun ki jingma ïa ngi kum ka jaidbynriew rit paid bad ktah syndon haduh ka jingïadei ka jong ngi bad ka India. 

Ka Hok Ban Mane Niam: Ki Artikil 25-28 jong ka Riti Synshar ki ai ïa ka hok hok ïa baroh ban mane ïa ha la ka jong ka jingngeit Blei, khamtam ïa ki rit paid ha Ri India. (Articles 25- 28 of the Constitution protect the right to freely practice, profess, and propagate one’s religion). Ka jingthmu u Jagadguru ka pynkhein ïa kine ki kyndon. Ngi lah ïohi ba ki Pastor, ki Phadar bad ki Nongïalap Khristan ba ki shah kem hapoh ka jingkynnoh ba ki kwah ban pynkylla niam jubor ha kylleng ka Ri India. Ka jingkylli patde ïa u Jagadguru ka dei ba hato kane ka jingleh ka jong u kam dei ka jingthombor da ka niam Hindu patde ïa ngi? Balei u kwah ban wanrah ïa kane ka rukom mane jong u shane haba wat ki Hindu ba shong ba sah hangne ruh kim pdiang. U lah ban pynlong kmie ïa ka masi ha ka jaka la jong. Ïa kane ngim don eiei ban ong.

Ka Hok ban ïada ïa la ka kolshor hapoh ka Artikil 29

Ka hok ka jong ngi kum ki rit paid ha Ri India ka kynthup ïa ka hok ban pynneh pynsah bad pynroi ïa la ka kolshor bad ka ktien ka thylliej. Kane ka kynthup ïa ka hok ban bam ha ka rukom bam trai ri ka jong ngi kaba kynthup ïa ka bam doh masi.

Kane ka dei ka dawbah ban dawa ïa ka Lynnong Jylla ne State Chapter hapoh ka Khyrnit kaba Hynriew ka Riti ka Ri India Ka Jaidbynriew Khasi Jaiñtia bad ki Garo ki dei kiba shim jait na ka kmie. Ïa kane ym pat ithuh shai hapoh ka Khyrnit ba Hynriew. Haba ngi ïohi ïa kajingthmu kine ki nongïada masi ka kdew shai ïa ki jingduna ki jingïada ïa ngi. Khamtam haba tlot ki nongïalam san snem. Phi dei ban tip ba ki longshwa ki jong ngi ki khlem soi ïa ka ka Instrument of Merger ne Jutang Rung shapoh India namar ba ki kwah ban pynneh pynsah ïa ka longrynieng ka Jaidbynriew ryngkat bad ki Riti ki Dustur bad ka hok halor ka khyndew ka shyiap bad ka rukom synshar trai ri ka jong ngi. Te kumta ki Hima Khasi ki la neh bad la ïada ïa ki hapoh ka Khyrnit kaba Hynriew. Mynta ha ka por ba thmu ka sorkar India ban pynkhlaiñ ïa ka Khyrnit ba Hynriew lyngba ka 125 th Constitutional Amendment Bill, ka la dei ka pork aba biang bha ban pynrung noh ïa ka Lynnong Jylla ne State Chapter ban ïada shai kdar ban nym shah ïa kiba bun ki bynta jong ki rukom ki ai jait kpa ban pyntlot pynswai ïa ka Jaidbynriew ka jong ngi. Kawei na kine ka dei ban ïada bad pynneh pynsah ïa ka hok ka jong ngi ban bam ïa ka rukom bam trai ri ka jong ngi kaba kynthup ïa ka bam doh masi.

Ka jingwan kine ki nongkyrshan ïa ka Gau Raksha bad ka jingpyrshang ban pynbna ïa ka masi kum ka “Mei India” ka la wanrah ïa ka jingkyndit thiah. Nga sngewnguh ïa ki Seng Bhalang ba ki la ïa mih ban pynpaw ïa ka jingpyrshah. Na ka liang ki Balang ruh ki la dei ban pynsaw ïa kawei ka sur bad kata ka dei ba ngin nym shah ïa mano mano ne kino kino ki seng kin knieh ïa ki hok kyrpang ki jong ngi hapoh ka Riti Synshar ka Ri India. Kane ka jingpyrshang ka ktah jur ïa ka jinglong “secular” jong ka ri, bad ka pynkheiñ ïa ka Article 21, 25 haduh 29 jong ka Riti Synshar India kaba kyrshan ïa ka hok ban im bad laitluid ka rukom im, ban mane Blei laitluid bad ïada ïa la ka kolshor bad ktien. Ka India ka dei ka ri ba don shibun ki jaitbynriew bad ki niam, bad ka jingburom ïa ki rukom im bad ki jingngeit jong baroh ki kynhun ka long kaba kongsan ban tei ïa ka jingïatylli bad ka jingsuk ha ka ri. Ngin ïa peit kumno ong ka Supreme Court of India halor ka nia u Jagadguru. Hab ban shu husiar ba ka Sorkar Meghalaya kan ïasaid thikna ïa kane ka kam ynda ka mih ha Supreme Court.