Shillong, K’lyngkot, 31: Ka Dorbar Kur jong ki Syiem Sutnga ha ryngkat bad kiwei kiwei ki kur ba dang ïa dei thana ba ki khot ki khatsaw khnong ka la long ha ka sngi Palei ha Madankynsaw, Mookyndeng, East Jaiñtia Hills.
Da ki hajar ngut ki parakur parakha na kylleng ka thaiñ Khasi bad Jaiñtia ki la ïa lum paidbah ha kane ka dorbar ban ïakren ïa ki kam pynroi bad pynneh pynsah ïa ki riti dustur tynrai. Ki kur ba la ïasnoh kti lang ki long ki kur Saio, Stui, Samaiang, Pajuh, Pakem, Passah, Salahe, Law, Shadap, Pasleiñ bad kiwei kiwei kynthup ruh ïa ki kur Syiemlieh bad Syiemiong jong ka Hima Nongkhlaw, Hima Nongspung bad kiwei kiwei ki ba hiar pateng na ki Syiem Sutnga.
Napdeng ki jingkren bakynsai jong ki rangbahkur, ka jingkren jong u muktiar rangbah ka jylla, u Bah Erwin Khnong Syiem Sutnga ka long ka ba la pynkyndit bynriew ym tang ïa ka kur, hynrei ïa ka Hima Jaiñtia bad ka jylla hi baroh kawei. U bah Erwin u la lum la lang ki dulir jong ka longiing syiem Sutnga bad jong ka Hima Jaiñtia da ka ba pynkhreh ban dawa na ka Sorkar Bilat ïa ka bai lutksan na ka ba la shah banbeiñ bad shah iuhroit ha ka sorkar Bilat naduh kumba arspah snem mynshwa. Nalor kata u Bah Erwin u la kynthoh ba dei ban dawa panmab na u Syiem Charles jong ka Ri Bilat na ka daw ba la thombor ïa ka longbriew manbriew da ki kpa tymmen jong ki syiem Bilat ha ki spah snem ba la leit.
Ha u snem 1835, ka sorkar Bilat ka la pynduh pyndam ïa ka iktiar longsyiem jong ki syiem Jaiñtia bad ka la hiarthma ban pyniasnoh shalade ïa ka Hima Jaiñtia hapoh ka jingsynshar ka soprkar Bilat. Ka jingbanbeiñ bad shah iuhroit ka dang ïai bteng pateng la pateng haduh ba la mih sa uwei u khlawait ka Ri Pnar u Kiang Nangbah ha u snem 1860 ter ter ban ïakhun pyrshah ïa ka sorkar Bilat. Hynrei kata ka jingbanbeiñ bad shah iuhroit ka khlem kut haduh ba la kem bikar ïa u Kiang Nangbah bad rai pynrem da ka ba phasi ha khmat ki paidbyllien ha Ïawmusiang ha ka 30tarik Nohprah, 1862.
Kumta u Bah Erwin Syiem Sutnga u la pynkhreh ki dorkhas ka ba kynthup ruh ïa ka bai lutksan ka ba khajoh haduh arlak klur tyngka da ka jingkheiñ jingdiah ka ba la pynbiang katkum ka aiñ. Ha ka jingkren mardor jong u Bah Erwin Khnong Syiem Sutnga, u la pan ka jingkyrshan na ka kur Syiem Sutnga ban aikti lang na ka bynta ban lah ban ïoh ïa ka hok ba la shah banbeiñ bad shah iuhroit ha ka sorkar Bilat kumba arspah snem mynshwa. Kane ka jingpynkhreh ïa ki dorkhas ka long katkum ka lynti jong ka aiñ ka ba sdang naduh ka Khyrnit Bahynriew jong ka Riti SDynshar ka Ri India bad ha ki shlem bishar bapher bapher ha la ki kyrdan ba ka kliar duh kata ka Supreme Court of India bad wat haduh ka aiñ satlak pyrthei ha ka iktiar hong ka International Court of Justice. U Bah Erwin Syiem Sutnga u la ban jur ba ka ba la bakla da ki longshwa manshwa jong ki syiem bad ka sorkar Bilat ha ki spah snem ba la leit ka la shongdor ba ki dei ban siew bai lutksan katkum ba la buh jingkheiñ jingdiah bad ba u Syiem Charles jong ka Ri Bilat u dei ban panmab na ki khun ki hajar jong ka Hima Jaiñtia.
Kane ka jingdawa ïa ka hok katkum ka longbriew manbriew kan long da ka jingthoh sha ka sorkar Bilat lyngba ki dorkhas, ba la kyrshan da ki dulir aiñ ban pynskhem ïa ka jingthombor jong ka Sorkar Bilat ïa ki ritpaid ha kylleng ka pyrthei, ha ka ba ka Hima Jaiñtia ruh ka la shah banbor palat liam. Wat hapdeng ki jingïaleh ban ïada ïa la ka ri ka muluk ka sorkar Bilat ka khlem suitñiew bad thombor naphang bad dei kata ka daw bah ba la pynshongnia ïa kata ka jingdawa ban panmab bad ban buria ïa ka bai lutksan naduh kita ki spah snem haduh mynta kumba la buh ryntih ïa baroh ki jingkheiñ jingdiah.
Nalor kata ka jingdawa ka ba la ïoh jingkyrshan na ka kur Syiem Sutnga, u Bah Erwin Syiemn Sutnga u la kyntu ruh ïa la ki parakur parajait ba ki dei ban pynneh pynsah bad ri kyndong ïa la ka riti dustur tynrai, khamtam ka riti kheiñkur kheiñkha na ka kmie ba ka dei ban ïai rasong pateng-la-pateng.
Ka la don ruh ka jingshad bad jingrwai tynrai ba la pynshongshit da ki khun samla jong ki kur Syiem Sutnga bad ki Khatsaw Khnong, kumjuh ruh la pynkup burom ïa ki khun samla jong ki kur ki ba la tyngshaiñ ha la ki jingpule bad jingtrei katkum ka jingtbit ba kyrpang.
Kum shi bynta ha ka synshar khadar jong ka jylla ruh, u Bah Erwin K Syiem Sutnga u la kyntu kynpham ïa la ki parakur parajait ba ki dei ban shim bynta shitrhem ha ka ba ïa jied ïa ki nongmihkhmat sha ka Dortbar Thawaiñ Dalariti da ki rangbah ki ba hok, ki ba tipriti bad ki ba don ka maiñ rangbah ban ïalam bad ïada ïa ki riti dustur tynrai jong ka jaitbynriew.
La pynwai ïa ka dorbar ki kur Syiem Sutnga Khatsaw Khnong da ka ba la pynhiar ïa ka lama jong ka kur da u Khlieh Rangbah, u Bah Ransom Sutnga ha ryngkat ki rangbahkur ba hakhlieh duh jong ka Dorbar Kur Syiem Sutnga bad Khatsaw Khnong Kur. Hadien ba la pynhiar noh ïa ka lama, ki parakur parajait shibyllien ki la ïa shad pyllun ka lympung kumba ju long ka dustur ban shitrhem shuh shuh kata ka sngi lumkur bad ban ïai duriap ban pynneh pynsah ïa la ki riti dustur tynrai.
