Ka Election sha ki dorbar District Council ha East Meghalaya

Kyrsoibor Pyrtuh

Ki paid ka bri Hynñiewtrep (watla ïa ka hok jong kiwei pat ki jaitbynriew ban thep vote ha ka Election MDC ym pat shym la pynduh) kin jied thymmai ïa ki MDC sha ki ar tylli ki Dorbar District Council, ka Khasi Hills Autonomous District Council (KHADC) bad ka Jaiñtia Hills Autonomous District Council (JHADC). Ka nongrim tynrai jong ka Sixth Schedule ka long ban ai ha ki khun ka Bri u Hynñiewtrep ïa ka bor ban synshar hi khnang ba ngin lah ban ïada bad pynneh pynsah ïa la ka dei riti. Kine ki ar tylli ki Dorbar District Council ki lah ban thaw aiñ bad kyntiew ïa ka Jaidbynriew Hynñiewtrep kumba la pruid dak ha ka Article 244. Phewse, ka long kaba lyngngoh pat ba don ar tylli ki District Council na ka bynta kawei ka Jaidbynriew Hynñiewtrep ha East Meghalaya.

Ka Bor Jong Kawei Ka Vote: Ha ka synshar paidbah ka bor ka shong ha ki paidbah nongshong shnong. Kawei ka vote ka shat phalang ïa ka mon bad ka bor jong u paidbah. Lyngba ki election ka mon bad ka jingjied jong ki paidbah ka pynkha ïa ka bor synshar bad kane ka election MDC 2025 ruh ka dei ba ngin jied bad pynkup bor ha ki nongmihkhmat ba kin pynïaid ïa ka synshar hi kumba la saiñ dur ha ka Khyrnit ba Hynriew jong ka Constitution. Kumta, man kawei pa kawei ka vote ka don ïa ka dor bad ka bor. Ki vote jong ki nongshong shnong ki dei u mawdong uba kyrshan bad ai bor ïa ki nongmihkhmat bad ka Dorbar jong ki. Ki nongmihkhmat ki ïoh ïa ka bor lyngba ka vote jong ngi, hynrei ka jingkylli ka mih haduh katno ki nongmihkhmat ki burom ïa kata ka bor bad kumno ki pyndonkam ïa ka, namar bunsien ki nongmihkhmat kim ju bat ïa ka juban lak bad kim kheiñ snep ïa ka vote jong nga jong phi.

Ka history ka hikai ïa ngi ba hadien ka election ki jingkular baroh jong ki candidate ki jah rngai noh. Kita ki jingsmai ne jingkut jingmut jong ki ban ïakhun pyrshah ïa ka bamsap, ban thaw ki aiñ ban ïada bad kyntiew, ban wanrah ïa ka jinglong mar ryngkat bad ban plie lad ïa baroh khlem leh shilliang khmat ki duh ki dam noh tang shu kut ka election. Kumta ngi dei ban puson bha bad ngim dei ban klet ba kawei ka vote ka don ka bor bad ka long kaba kordor.

Ha kane ka election MDC 2025, ngi dei ban shim ïa ka rai ban jied da ka jingtip bad jingshemphang. Ka saiñpyrkhat bad ki nongrim tynrai ba u ne ka ki ngeit ki dei ban ïalam lynti ïa haba ngi jied ïa ki MDC. Ha kane ka election MDC 2025, ym don candidate lymne ki political party kiba kren shai ïa ka nongrim ne saiñpyrkhat jong ki.  Nalor nangta, kim sei madan ruh ïa ki mat ki jura kiba dei bad snah ki ban pynlah lah ïa ki paidbah ban shim ïa ka rai. Baroh ki candidate bad ki political party ki kren tang ïa kajuh ka phang bad kata ka long ban ïada ïa ka jaidbynriew, hynrei kim kren shai pat na kaei yn ïada ïa ka jaidbynriew? Kumno yn ïada ïa ka Jaidbynriew? Bad kiei ki sienjam ban shim ban ïada ïa ka jaidbynriew? Ka don ruh ka jingpyndonkam bakla ïa kata ka mat ne ka jingpyn sngewthuh bakla ba ka Ri/ka Jaidbynriew ka la jan duh bad kane ka la tap lup noh ïa kiwei pat ki issue kiba kham kongsan kiba ktah shisha ïa ki shnong ki thaw, ïa ki nongshong shnong bad kumta ter ter. Ha ka jingïalap election MDC la jur palat ka jingsawa jong ki jingrwai bad ka shad ka mastieh (watla ki long kiba kongsan) bad ka sawa jam tang ka sur kyrkait bad ka sur ïalap shit niam Khristan. Ha kane ka article ngan ïatai halor ki katto katne ki issue kiba kongsan, kiba la dei ban sei madan bad ïakren bniah, phewse bun na ki candidate bad political party ki sngap jar jar halor kine. Hynrei kum u nongthep vote, kine ki issue kiba ngan kdew harum kin btin lynti ïa nga ban rai ban jied ïa u/ka nongmihkhmat sha ka Dorbar District Council.

Ka Village Administration Bill: U Govind Bhattacharjee u ong, “Ka Jylla Meghalaya ka don ka rukom synshar kaba kyrpang haba ïanujor bad kiwei pat ki Jylla ka Ri India. Ha Meghalaya, laitnoh shi lynnong i khyndew iba rit iba don ha ka Nongbah Shillong, baroh ka jaka ne khyndew ka hap hapoh ka jingsynshar jong ka District Council.” Katkum ka Khyrnit ba Hynriew jong ka Constitution la pynkup bor ïa ki Dorbar District Council ha Meghalaya ban shna ki aiñ kiba ïadei bad ka jingsynshar shnong bad ki kam pynroi ha ki shnong ki thaw. Ka long ka jingshisha ba ka jingdonkam ba kongsan jong ki paid nongshong shnong ka Jylla Meghalaya ka long ban ïoh ïa ka aiñ ka ban pynkup bor ïa ki Dorbar Shnong bad ban saiñdur janai ïa ka synshar khadar ha ki shnong ki thaw da kaba plie lad ïa uwei pa uwei bad kawei pa kawei ki nongshong shnong ban ïashim bynta pura ha ki kam shnong kam thaw.

Haduh mynta ka Village Administration Bill 2014 (VAB) kaba la pas da ka Khasi Hills Autonomous District Council kam pat shym ïoh ka jingmunjur na u Lat. Pynban kane ka Bill ka long kaba kongsan tam namar ka ïadei bad ka saiñdur ïa ka rukom synshar shnong bad ka pynkup bor ïa ki Dorbar Shnong. Namarkata, ki kamram kiba kongsan kum ki kam pynroi shnong, ka koit ka khiah, ka pule dangle, ka kam lum bad pynkhuid ïa ki synrum, ki jakhlia bad ki jaboh jabaiñ na ki shnong ki thaw, ka dheng kali bad kiwei lah ban shimti bad pynïaid hi da ki Dorbar Shnong.  Hynrei tang kawei kaba donkam ban leh ka long ba ki Dorbar Shnong ki dei ban jied paidbah ïa ki nongsynshar shnong bad ba ka jingtreikam jong ki Dorbar Shnong ka dei ban long kaba shai bad kaba ai jingkheiñ.

ñiuma, ka VAB kaba la wanrah ha ka snem 2014 bad 2015, ka la pynkha ïa ka jingïatai ñia kaba shyrkhei bad ki la mih ruh bun ki jingpyrkhat kiba ïaphnieng. Ki mat ïatai kiba jur ki long halor ka jingïashim bynta pura jong baroh ki nongshong shnong ha ki kam shnong kam thaw, kumno yn leh ïa ki shnong kiba ïashong khleh bad kiwei ki jaitbynriew kiba la shong shnong da ki spah snem ha kane ka Jylla?  Nangta ka bynta bad ka jingïashim bynta jong ki kynthei ha ki kam shnong, ka jingpyntreikam ïa ki kam pynroi bad kiwei de. Ka VAB ka la sahkut ha ka jingïathaiñ ki nia bad ki jingpynksan kiba ïapher kawei na kawei pat. Ki don ki kynhun bapher kiba pyrshah bad ruh kiba kyrshan ïa ka VAB bad ki jingai jingmut kiba bun jait. Kumta ka VAB ka la dei ban long ka issue kaba hakhmat eh ha kane ka MDC election bad yn jin da la ai ksai shuh shuh da kaba shim ïa ki jingïatai kiba rim bad kiba mynta halor kane ka issue.

Ka Jingduh ïa ka Khyndew bad Ka Jingbym don ïa ka ïing Shong ïing sah:  Ka jingeh lane ka jingma kaba khraw tam kaba don ha ka Jaidbynriew mynta ka long ka jingkiew ka jingdon jong ki trai ri kiba la duh ka khyndew lane ki bym don shuh ka khyndew kaba ki lah ban ong ba ka dei ka jong ki. ïa ki trai ri ne “indigenous tribe” ka khyndew ka dei ka temple bad ka khyndew ka dei ka dei riti kaba kyrpang. Phewse, ha kane ka juk khaïi-pateng kaba thymmai kaba ki khot ka Neo-liberal Era, ki briew ne ki mahajon ka khie ka spah shimet jong ki da kaba pynjot, pynjulor bad lute ïa ka spah mariang bad ki trai ri kylleng ka pyrthei ki shah knieh jubor ka khyndew bad ki khlaw ha ki heh saipan bad ki kylla phetwir ha ka kyrteng jong ka roi ka par bad ka khaïi ka pateng.  Ha Ri India, ki trai ri naduh ka thaiñ shatei lam mihngi haduh ki bynta pdeng jong ka Ri, kiba bun ki dei ki trai ri kiba im bad shong halor ka spah mar poh khyndew bad kine ruh ki mad ïa ki jingeh bad ki ïohi ïa ka jingma kaba ap na ka daw ka jingkurup jubor ïa ka khyndew ka shyiap jong ki da ki nongkhaïi heh saipan.

Ka Jylla Meghalaya ka don ia ka rukom bat khyndew kaba kyrpang kaba ki trai ri ki la ïoh pateng bad kane ruh ka don ha ka jingma kaba khraw ha kane ka juk kaba mynta. Ka jingkiew ka jingdon ki trai ri kiba im khlem ka khyndew ka shyiap kaba ki longtrai ka dei ka jingeh kaba ngi dei ban pyrkhat khia. Ha kano ka rukom ki trai ri Hynñiewtrep ki duh noh ïa ka khyndew Kumba ka ïoh ka kot ka nang hiran, katba ka dor jong ka koit ka khiah, ka sumar pang bad pule dangle ka long kaba rem dor kumta ka pynlong ïa kiba bun ki longïing ban die duh ïa ki lyngkha ki hali bad ka khyndew  sha kiwei pat ki paradoh parasnam kiba riewspah na ka bynta ban pynbiang ïa ki jingdonkam kiba kongsan ha ka jingim. Nalor nangta, ka jingsniew jong ka rep ka riang, ka jingsahdien jong ki shnong, ki block bad ki District ka pynlong ïa kiba bunbah ki nongshong shnong ban krih bad phet shnong khamtam sha sor Shillong. Ha Meghalaya ka khyndew ka ladei ka mar ïew kaba rem dor bad kaba ki ïakhlieh dor bad ki don ruh ki khubor kiba ïathuh ba ki Ri Raij ki la kylla Ri Kynti.  Kum ka jaidbynriew ngi la dei ban kylla thiah bad pyrkhat thymmai ïa ka kyntien ieid jaitbynriew.  Ka don ka jingïasnoh hapdeng ka jingduk, ka jingphet ne jingkrih shnong jong ki briew, ka jingduh ïa ka khyndew ka shyiap bad ka jinghiran ka ïoh ka kot. Ngin hap ban kyllum lang ïa kine haba ngi ïapyrkhat ïa ki jingeh jong ka Jaidbynriew.

Hooid, ka Meghalaya ka don tang khyndiat eh ki briew kiba im khlem ïing khlem sem, hynrei ka jingdon jong ki nongshong shnong ki bym shuh ka ïing shong ïing sah ka dei ban pynkyndit bynriew ïa ka Jaitbynriew bad ka dei ban poi sha ki skhor jong ki dkhot jong ka Dorbar District Council, ki Dorbar Shnong bad ki Dorbar Kur. Haduh mynta ka Shillong ka dei ka shnong kaba bun tam ki briew kiba khlem ïing khlem sem ha ka Jylla. Ha Shillong ki don baroh 76 ngut kiba im khlem ïing shong ïing sah bad 29 ngut na ki ki dei na ki jait ki kur ka bri Hynñiewtrep. Kumta ka tynrai tip kur tip kha bad ka jinglong kawei jong ka jaitbynriew ka hikai ïa ngi ba ym bit ban don wat tang uwei ne kawei ruh ki ban ïap thngan, ïap duh marwei, khlem da ïakren ïa ka jingim kaba khlem ïing khlem sem. Pynban kane kam dei ka issue ha kane ka election MDC 2025.

Ka Jingpynkylla bad Jingpynkhlaiñ ïa Ka Rukom Treikam (Administrative Reforms) Ha District Council: Ban pynkhlaiñ ïa ka Khyrnit Bahynriew jong ka Constitution donkam ban pynthymmai bad pynkhlaiñ ïa ka ophis treikam jong ki District Council. Laitnoh, ka jingkylli halor ka ka policy thungkam bad ka jingpynbna laitkam ha Khasi Hills Autonomous District Council kaba ki paidbah ki kylli ha ka jingïatai nia paidbah ba la pynlong da ka Dorbar Shnong Lawjynriew na ka bynta ki candidate jong ka Nongthymmai Constituency, ym don kiwei pat ki candidate ne ki political party kiba kren halor kane ka phang bad ki ban ai jingai jingmut kumno ban pynkyntiew ïa ka sap bad ka stad treikam jong ki nongtrei hapoh ka Ophis jong ka District Council lane ki ban pashat jingmut kumno ban wanrah ïa ki jingpynkylla bad jingpynbha ha ka jingtreikam.

Hadien ba ïoh la ka jong ka Jylla bad ba la thaw ïa ka Executive Committee kaba thymmai jong ka Khasi Hills District Council ha ka snem 1972, ki MDC bad ka Executive Committee baroh kawei ki la kut jingmut skhem triang ban wanrah ïa ka synshar khadar kaba khuid ha District Council. La thoh ha ka Bui jong ka District Council ba ki dkhot bad nongmihkhmat ki la kyntu jur ïa ka Executive Committee ban pynduh pyndam bad pynkhuid ïa ka bamsap bad kiwei de ki jingsniew kiba don hapoh ka District Council.

Hapdeng ki snem 1972 bad 1974 ka la don ka jingpyrshang da ka Executive Committee jong ka KHADC ban wanrah ïa ka jingkylla bad ban pynkhlaiñ ïa ka jingtreikam jong ka ophis jong ka District Council. Kawei na kita ka jingpyrshang ka long ban wanrah ïa ki heh sorkar (IAS) kiba dei hi ki trai ri kiba tbit bad shemphang na ka bynta ban seng nongrim ïa ka rukom treikam kaba skhem bad khlaiñ hapoh ka ophis jong ka District Council. Phewse, ki jingpyrshang ki la shu bijai ei namar ba ka Sorkar Jylla ha kato ka por kaba la lam khmat da ka APHLC kam shym la ai ka jingkyrshan bad kumta ki jingthmu baroh ki la shu sahkut bad pulom noh.

Kyntang ïawai, ngam pdiang bad ngam mynjur ïa ki kynhun shit niam ne kynhun shit jaitbynriew kiba kup bad phong da ki riam kiba pher bad ngan ym ai ïa ka Vote kaba kordor jong nga ïa u/ka candidate ne political party kiba pyndonkam bakla ïa kyrrteng u Blei/ki Blei, ïa ka niam bad ka jaitbynriew tang ban ïohnong shimet.