KA REP TYNRAI KI RIEWLUM KA DON MYNTA HA KA JINGMA, ÏATHIR KA IPAFS, IPFSC BAD IFAD HA ROME

Shillong, Risaw 15: Ka Indigenous Partnership for Agrobiodiversity and Food Sovereignty (IPAFS) ryngkat bad ka Indigenous Peoples Food Systems Coalition (IPFSC) bad ka IFAD ki la ïakynduh lang ban ïa mir jingmut ha ka jaka treikam jong ka  IFAD ha nongbah Rome, Italy.

Ka jingpynsngew halor ka jingmih lyngba ka jingwad jing tip da kaba pyndonkam ïa ka Tool for Agroecology Performance Evaluation (TAPE) jong ka FAO, ryngkat bad ka jingpynsngew ïa ki khana khnang ban wanrah ïa ka jingpynshisha halor ka jingmyntoi jong ka bam ka dih, ka rep ka riang tynrai jong ki jaidbynriew riewlum bad ka jingïadei jong ki bad ka mariang ha ki 500 tylli ki iing jong ki saw tylli ki ri ha ki 16 tyllli lyngba ki ha ka jingïalang ha  IFAD Headquarter ha Rome. 

Ka Indigenous Partnership for Agrobiodiversity and Food Sovereignty (TIP) ka la pynsngew bad pynshai  halor ka jingkhlaiñ jong ka bam ka dih, ka rep ka riang tynrai bad ka rukom im jong ki riewlum ha ki 4 tylli ki ri kata ha Northeast India, Northern Thailand, Kenya bad Yucutan Mexico.

Ïa kane ka jingïalang la pdiang burom da u President jong ka IFAD u Alvaro Lario bad la pynïaid da u Bah Phrang Roy uba dei u Coordinator jong ka Indigenous Partnership for Agrobiodiversity and Food Sovereignty (TIP).

“Ngi baroh ngi tip shaphang ka bam ka dih, ka rep ka riang tynrai ka don ha ka jingma bad kam da don shuh kata ka jinglah ban pynneh pynsah. Nga ngeit ba ka bam ka dih, ka rep ka riang tynrai kam lah ban ïaid lait na ka jingstad u longshuwa manshuwa ha kaba ïadei bad kumno ban ïada ïa u khun bynriew bad ïa ka pyrthei baroh kawei ha ryngkat ka jingud bad jingdonkam jong ka mei mariang,” ong u President.

Ka jingïalang ka kynthup ïa ka jingïakynduhlang jong ki kynhun bapher bapher kiba don ha nongbah Rome, na ka ri India, Mexico, Canada bad Finland.  Kine ki kynthup ïa ka Director jong ka School Meals bad Social Protection Services ha ka World Food Program (WFP), u Director ka Food Systems jong ka The Nature Conservancy (TNC) bad ki nongmihkhmat jong ka Global Networks kata kum ka  School Meals Coalition, Agroecology Coalition bad REGEN10 ki ba dei ruh kiwei na ki nongïashim bynta. Ki nongïashim bynta na North East India ki kynthup ïa u Ecologist ka Indigenous Food Systems Expert bad Advisor ka TIP u Bah Dhrupad Choudhury,  Executive Director jong ka NESFAS u Bah Pius Ranee, u Senior Consultant jong ka Livelihoods NESFAS u Bah George B. Lyngdoh, ka Senior Associate, NESFAS bad  Coordinator jong ka TAPE Study ka Kong  Gratia E Dkhar.

Ka Gratia E. Dkhar ka dei kaba ju khmih bad peit kumno ban pyntyllun ïa ka jingwad jingtip jong ka TAPE Study (coordinator of the TAPE study).  Ïa kane ka jingwad bniah la shim na ki 500 tylli ki longing jong 4 tylli ki ri kiba hap ha ki 3tylli ki dewbah ha ki 16tylli jait jaka ba ki briew ki trei ki ktah da kaba pyndonkam ïa ka TAPE methodology. Ka long kaei kaei kaba sngewtynnad ba ïa kane ka jingwad jingtip kaba kham eh la lah ban pynurlong da ka jingïashim bynta jong ki  khynnah samla na ki thaiñ rilum.  Ïa kine ki samla la kyrshan da ki nongpeit bad nongkhmih na ka Food and Agriculture Organization (FAO), ka skulbah na  Thailand bad Mexico bad ki riew shemphang na ka TIP kiba la kham don ka jingsngewthuh ba kham bniah halor ka bam ka dih, ka rep ka riang tynrai jong ki riewlum Khasi, Garo bad Karbi  na ka jylla Meghalaya, India, ki  Yucatec Mayans na Mexico bad ki  Karen na Northern Thailand bad ki Ogiek na Kenya.  Kine ki riewshemphang ki la lah ban ai jingmut kumno ban pynwandur ïa kane ka rukom wad jingtip khnang ban lah ban ïoh ïa ka thymmei jingstad kaba kyrpang halor ka bam ka dih ka rep ka riang tynrai jong ki riewlum. 

Ha ka jingpynshai, ka Kong  Gratia Dkhar ka la ai jingpynshai kham bniah halor ka jingmih na kane ka jingwad jingtip na ka TAPE study ba kumno ka bam ka dih ka rep ka riang tynrai ka long ka jingpynshisha ba ka dei kawei na ki bynta ban wanrah ïa ka jingpahuh ka bam, ka jingïadei jong u briew bad ka mariang, ka jingïadei para briew, ka jingïasam jingtip,bad ka synshar khadar shnong.  Na kane ka jingwad jingtip la shem ba kane ka rukom rep rukom bam tynrai ka tei ïa ka jingïoh bam ba bunjait, ka khyndew ka ba koit ba khiah, ka jingpynkhamti ïa ka bor ïa ki riew kynthei bad ki khynnah samla. ka lah bynrap ruh kham bunsien ha ka liang ka aiñ synshar ka khadar kam da shimkhia kumno ban sngewthuh ïa bam ka dih, ka rep ka riang tynrai kam dei tang kumno ban rep hynrei ka dei ka lad ban ïaid shakhmat halor ka rukom rep kaba ïadei dur bad ka mariang ka ban ai jingmyntoi ïa ki briew, ïa ka mariang bad kumno ban pynkhlaiñ ïa ka rep wat hapdeng ka jingkylla ka suin bneng. 

Ha kane ka jingwad bniah la pynwandur ha ryngkat ki khana ba ïadei dur bad ka rep ka riang kaba kynthup ïa ki 30 tylli ki khana ba la ïohlum na ki 4 tylli ki ri bad na kine ki khana ka pyni ïa ka jinglong ba kyrpang jong ki riewlum ha ryngkat ka kren ka khana kaba ïadei dur bad ka jinglong u bynriew bad ka pynpaw pyrthei ïa ki buit ki sap ba ki briew ki don ka jingïadei ba hajan tam bad ka mariang bad kumno ban sumar ïa ka.

Ïa ki jingmih na ka jingwad jingtip bad jingpynsngew sha ki 500 tylli ki shnong ryngkat bad ka TIP, ki paralok ba ïadei kam lang kata kum u Dr. Dhrupad Choudhury, u Dr. Francisco Rosado May, u Bah Phrang Roy, bah Pius Ranee bad ka Anna Bruni. kiba la pynwan dur ïa ka Outcome Framework kaba pyni ba ka rep ka riang bad ka bam ka dih tynrai ka lah ban ai jingmyntoi ïa ki briew, ka mariang bad kumjuh kumno ban ïada na ka jingkylla ka ka mariang lyngba ki saw tylli ki bynta ki ba long ki rishot kiba lah ban kyntiew ïa ka spah mariang, ka jingbam kaba tei ïa ka met na bynta baroh lyngba ka School Meals Programmes ba lamkhmat da ka shnong, ka ïoh ka kot, ba ka bam ka dih ka rep ka riang tynrai ka dei kaba lah ban pynbha ïa ka suin bneng bad ka mariang. 

Ha ka jingpynshai ïa ka Outcome Framework, ba la ai da u Dr. Dhrupad Choudhury uba dei u Ecologist jong ka Indigenous Food Systems Expert bad TIP Advisor, u lah pynsngew ïa ka jingkongsan ban ïada ïa ka spah mariang khnnag ban wanrah ïa ka bam ka dih kaba shngaiñ da kaba sumar ïa ki jait jingthung, ki symbai tynrai khnang ban pynlong ïa ki shnong jong ngi kiba skhem lyngba ka rukom pynneh pynsah ïa ka spah mariang bad ba kumno ban ïaleh pyrshah ïa ka jingkylla ka suin bneng da kaba pyndonkam ïa ka jingstad tynrai.

“Ka jingstad saïan ka dei tang ka jingpyrshang katba ka jingstad tynrai ka dei kaba ai jinghikai da kaba leh ïa ka bad ka ba long ruh kaba  shisha. Hynrei ki don ruh ki bynta bad jingma kiba pynduh ruh ïa kane ka jingstad bad jingtip tynrai kumta ka la donkam kyrkieh ba kine ar kata ka jingstad tynrai bad jingstad saïan ba mynta ban wanrah lang khnang ba ngi lah ban ïa sam ïa ka jingtip mar kylliang bad ban wanrah ïa ka jubab,” la ong da u Dr. Dhrupad Choudhury

U Dr. Francisco J. Rosado May, uba dei u Agroecology bad  Intercultural Knowledge Specialist na Mexico, ha ka jingpynshai u la ai jingïaroh ïa ka rukom rep jong ki riewlum kum shibynta ban pynkhlaiñ ïa ka bam ka dih ka rep ka riang tynrai bad  u ong ruh ba kane ka dei ka bynta ba kongsan ba lah ban noh synniang bad kaba lah ruh ban pynkylla ïa ka bam ka dih ka rep ka riang tynrai ba la dkoh noh bad ba la jah noh ha pyrthei baroh kawei. 

“Ha kane ka bynta ka jingwad jingtip lyngba ka  TAPE ka pynlong ïa ngi ba ngin pyrkhat kumno ba ngin ïaid nangne sha khmat ha kaba ïadei ban sam jingtip ka ai ruh kata ka lad ban pyrkhat ha ki bynta bapher bapher ba ka kumno ka jingstad tynrai bad jingstad saïan ki lah ban  ïatreilang,” ula ong.

U Bah Phrang Roy, haba kren ha kane ka jingïathir nia u la pynkynmaw sa shisien ïa ka jingkongsan jong ka bam ka dih ka rep ka riang tynrai kaba long kawei na ki mat kaba lah ban wanrah ïa ka hok longbriew manbriew khamtam ha kaba ïadei bad ka hok jong ki riewlum bad ka jingithuh ïa ki.

Kane ka wanrah ruh ïa ka jubab ha kiba bun ki jingeh bad kumno ban sam jingtip ha kaba ïadei bad ka jingstad tynrai ha ryngkat ka jingstad saïan bad kine ar ki dei kiba lah ban pynbeit ïa ka tynrai ba la synjor noh da kaba kyrshan ïa ki kam ban pyntyllun nuksa kum ka School Meals Programmes(MDM) ba la sdang pyntreilkam ha ki shnong.

“Kum shibynta ban pynneh pynsah bad pynkhlaiñ shuh shuh ngi dei ruh ban pynsngewthuh bad ai jinghikai ïa ki samla kiba long ki longdien mandien lyngba ka jingnoh synniang bad jingbei pisa bad kumno ba ngi lah ban sngewthuh ïa ka jingpyndonkam bad jingïadei ki riewlum ïa ka khyndew ka shyiap ha kylleng ka pyrthei,” ong u Bah Phrang.

Hadien ka jingïakren bad jingïamir jingmut la pynbud sa ka jing pyninam ïa ki jingbam ba la shet kyrpang da ki jait jingbam ba la ïoh na ki shnong riewlum ba la pynkhreh da u nongshet ba pawnaw u Thomas Zacharias na Michelin Star Restaurant kaba don ha New York uba dei ruh u nongïalam jong ka kynhun “The Locavore”, Mumbai.