Ka thoh ka pule ha ka por u (L) P.A Sangma bad u Conrad Sangma

Babu Kular Khongjirem

Don bun ki kyntien shong sbai kiba kit jingmut ïa ka jingïadei u kpa bad la ki khun.  Don ki ktien kiba ong, “Kum u kpa kum u khun” lada u khun u bit ïa u kpa. Hynrei, don pat ka kyntien kaba ong, “Kaba bit ïa u khun, kam bit ïa u shakri” bad kumta ter ter.  Ha kiba bun hi ki khep, u khun u ju kwah ban pyndep ïa ka jingthrang u kpa lada u kpa um lah ban jop ne pyndep ïa kata ka kam ba dang sahteng.

Ha Meghalaya jong ngi, ka rukom pyrkhat u (L) P. A Sangma bad u khun jong u, u Conrad Sangma, u Chief Minister ba donburom ka Meghalaya ba mynta ka ïapher bak-ly-bak ha ka rukom pyrkhat ïa ka thoh ka pule.  Shwa jong u snem 1988, ki nonghikai Deficit ki ïoh tulop tang ka Basic pay.  Dei ha ka por u (L) P.A Sangma ha u snem 1988 kum u Chief Minister ha kato ka por ba u la wanrah ïa ka White Paper on Education Policy. Ha kata ka Policy, u (L) P.A Sangma ryngkat bad u (L) B.B Lyngdoh ki kwah ba kito ki skul kiba kham rim bad kham paw kiba la ai ka jingshakri kaba khraw bad bha tam ïa ka ri bad ka jaitbynriew ha ka liang ka thoh ka pule ha ka jylla dei ban ai ka jingithuh noh hapoh ka Deficit System da kaba ai ka jingsiew bad ka tulop kaba kham biang kumba ïoh lem ki nongtrei sorkar.

Ka Second Meghalaya Pay Commission hapoh ka jinglamkhmat (chairmanship) jong u (L) R.T Rymbai ka la pynrung bad pynïoh (extended) shisha ïa kiwei kiwei de ki jing jingmyntoi kum ka House Rent, ka Medical Allowance, Winter Allowance, bad kiwei kiwei sha ki nonghikai Deficit. La siew ruh ïa ki katkum ka kyrdan pule jong ki. Kiba kham heh ka kyrdan pule, ki kham heh ka tulop. La pynrung ruh ïa ka jingsiew jong ki ha ka Pay Structure ne Pay Level katkum ka Meghalaya Pay Commission kumba leh lem ïa ki nongtrei Sorkar na kawei ka por sha kawei pat.

Dei lyngba kane ka buit treikam jong u (L) P.A Sangma bad u (L)B.B Lyngdoh ba ka khring shisha ïa ki nonghikai ba donsap (talented teachers) bad ka Meghalaya ka la kiew bad paw kum kawei na ki jylla ka ri India kaba kham bha tam ha ka liang ka thoh ka pule ym tang ha North East hynrei ha ka ri India hi baroh kawei.

Mar ïa shimti ïa ka kam Chief Minister, u Conrad Sangma,u khun jong u (L) P.A Sangma ruh u la don ka jingthmu bad jingangnud ban bteng bad pynjanai shuh shuh ïa ka jingangnud u kpa jong u. Phewse! naduh mynshem snem (2024) eiei, ka rukom pyrkhat u Conrad Sangma ka la sdang ban kylla khongpong noh da kaba pyrshang ban pynduh ne pynpra noh ïa ka nongrim ba u kpa u la seng ha ka thoh ka pule.

Shwa ka MDC elekshon 2024,  tiak,  mih shwa kawei ka hukum Sorkar (order) na u Commissioner ka thoh ka pule (Education) ban phah shongthait noh (retired) marmar ïa ki nonghikai Deficit tang 58 snem kumba long ki nongtrei Sorkar ha ka jaka 60 snem. Ynda la bun kiba lyngngoh bad sngewthamula ïa kane hukum kyrkieh kyrkieh, tang hapoh ar taiew eiei la pynduh pyndam noh ïa kane ka hukum.

Mynta u snem 2025 pat, mih sa ka jingpynkylla thymmai ba laiphewjait ïa ki skul. Kiba shah ktah eh na kane ka jingpynkylla dei ki skul Deficit.

Naduh ba sdang une u snem 2025, ki nonghikai kiba la shongthait na ki skul Deficit kim shah ban thung thymmai shuh hynrei la shu ieh pongding ban pynrung noh sha ka Meghalaya Education Grant (MEG) ban peit bad siew tulop noh da ka SMC nadong sha dong. Ym tang kata, ka CPF jong iwei pa iwei i nonghikai kiba la hikai shwa ka 2010,  la phah pynkut noh na manla ki skul bad leit buh sha State Bank of India, Laitumkhrah, Shillong. Hynrei haduh mynta, ym don nongkitkhlieh ïa katei ka pisa naduh ki Bank haduh ka tnat pule puthi.

Ka CPF kaba la kular ban pynkiew naduh u Lber 2025 kaba long mar 10% na ki nonghikai bad ka Sorkar, mynta u bnai pat la phah pynhiar biang sha ka 8% kumba long mynshwa.  Ka DA kaba la phah pynkiew naduh u bnai Lber ban siew 46% la phah pynhiar biang sha ka dor barim kaba long 43%.

Don ruh ki hamsaïa ba ka Sorkar kan pynduh pyndam noh ïa ka jingpynkiew tulop (increment) kaba dei ban pynkiew shisien manla u snem naduh mynta u snem.  Dang bun bah ki jnit ki jnat kiba ki nonghikai Deficit ki la sdang shah ñion bad shah leh beiñ mynta ha kane ka Sorkar ba la ïalam dabu khun jong u (L) P.A Sangma bakhraw.

Tang kawei kaba sngewlehraiñ bad sngew jah burom ka long ba lada u kpa (L) P.A Sangma u la tei ïa ka nongrim kaba skhem bad ba janai ban wanrah ka jingshngaiñ bad jingmyntoi (safe and secured) ïa ka jingshakri (service) jong ka kam nonghikai Deficit (deficit school employees), u khun pat mynta u la sdang ban pynjot bad pynpra noh ïa ka nongrim ba skhem bad ki dienjat ba kordor jong u kpa la jong.

Lada u Chief Minister u shah ïalam bakla ha ki stad nongtrei sorkar (Bureaucrats), kan sa poi ka por ba un shah budnam ei (bad precedence) kha ma kha ha ka khana pateng (history) jong ka Jylla Meghalaya.