KI AIÑ THYMMAI : KI JINGKYLLA BA KONGSAN

Ka Bharatiya Nyaya Sanhita, 2023 (BNS), ka Bharatiya Nagarik Suraksha Sanhita, 2023 (BNSS) bad ka Bharatiya Sakshya Adhiniyam, 2023 (BSA) : Kenneth Nongsiej

1. Ka jingshakri ïa ka imlang sahlang: La bsut ïa ki kyndon jingpynshitom hapoh ka BNSS. Ka jingbatai na ka bynta ka jingshakri ha ka imlang sahlang hapoh ka Clause 23 jong ka BNSS ka kdew ba ka ‘jingtrei’ kaba ka Kashari ka lah ban hukum ne pynkylla ban leh kum ka rukom pynshitom kaba ai jingmyntoi ïa ka imlang sahlang, khlem kano kano ka jingsiew.

Ki jait kam runar kiba lah ban pynshitom da ka ïa ka imlang sahlang: Ka jingdonkti jong ki nongtrei paidbah ha ka khaii pateng beaiñ, ka jingpyrshang ban pynïap ïalade ban pynkhih ïa ka bor aiñ, ka jingleh bymsuidniew paidbah da u briew uba la buaid, ka jingpynjah burom.

Ki kam lute: Ka jingpynrung ïa ka kyndon 112 jong ka BNS ka la buh dak ïa ka ‘jinglute’ kum ka kam runar kaba kyrpang. La pynbynta ïa ka hapoh ka ‘jingleh kam sniew ba la pynbeit ryntih’. Ka jingpynshitom-haduh 3 snem ka jingshah set phatok

Jingkren kynshoit ba ai ding: La pynrung ïa ka kyndon 152 jong ka BNS ha ka jaka jong ka kyndon 124A jong ka IPC. Ka BNS ka batai ba ki kam kum ka jingpyrshang ban pynkhih, pynshlur ïa ka jingsngew ïakhlad ne buh jingma ïa ka jinglong trai ne ka jinglong kawei ne ka jinglong ba janai jong ka ri India ki long kiba lah ban pynshitom. Ha ka BNS la weng noh ïa ka kyntien Sedition (jingkren kynshoit ba ai ding). 

Ka jingpynshitom: da ka jingshah set phatok, lane haduh hynriew snem ryngkat bad ka kuna.

2. Ka jingbom ïap da ki paidbhur: La wanrah ïa ka Clause 103(2) bad 117(4) bathymmai jong ka BNS na ka bynta ki kam pynïap briew da ki paidbhur. Ka batai ïa ka kam runar jong ka jingpynïap briew ne jingpynmynsaw kaba jur da ki san ngut ne palat ki briew halor ka nongrim jong ka jaitbynriew, ka jaitbynriew, ka shynrang ne kynthei, ka ktien ne ka jingngeit shimet.

Ka jingpynshitom: Ka jingshah set phatok kaba duna eh hynriew snem kaba lah ban pynjlan haduh ka jingshah set phatok shi jingim ne jingïap.

3. Witness Protection Scheme (WPS): Ka BNSS ka la wanrah da ka aiñ ïa ka WPS katkum ka kyndon 398 na ka bynta ka Sorkar Jylla ban pynthikna ïa ka jingshngaiñ bad jingïada ïa ki sakhi.

4. Ki jingleh be-ijot ïa ki kynthei bad ki khynnah: Ka kyndon 63-99 jong ka BNS ka wanrah ïa ki jingbatai kiba ïadei ïa ki shynrang bad kynthei ïa ki kam runar kum ka jingleh be-ijot, ka jingshah leh beiñ ha ka liang ka jingshongkha, ka jingshah leh be-ijot, ka jingshah rahbor bad kiwei kiwei. Ki kyntien kum ‘khynnah,” ‘shynrang bad kynthei hapoh 18 snem ba la pyndonkam mynshwa ha ka aiñ IPC mynta la bujli noh da ka kyntien “khynnah rit’

Ka kyndon 63: Ka jingbatai ïa ka jingshah leh be-ijot ka la pynkiew ïa ka rta ban mynjur na ka 15 snem sha ka 18 snem. Ka kyndon 64 (1)- La kyntiew ïa ka jingpynshitom ïa kiba leh beijot sha ka 10 snem haduh ka jingshah set phatok shi jingim.  Ka kyndon 70 (2): Ka BNS ka wanrah ïa ki kyndon kam runar bathymmai ïa kiba donkti ban leh be-ijot kynhun ïa ka kynthei kaba hapoh 18 snem.  Ka jingshah set phatok kan ym duna ïa ka 20 snem bad lah ban pynjlan haduh ka jingshah set phatok shi jingim.

Ka jingpynshitom-ba jur: Ka kyndon 69 jong ka BNS ka pynlong kam runar ruh ïa ka jingshongkha khleh kaba la leh hapoh ki jingkular thok ban ïa poikha. Ka jingpynshitom-set phatok haduh 10 snem, ryngkat ne khlem ka jingdaiñ kuna.

Ka kyndon 95 jong ka BNS ka pynlong kam runar ïa ka jingshim kam, jingpyntrei ne jingpyndonkam ïa ki khynnah ban leh ïa ka kam runar. Ka jingpynshitom- ka jingshah set phatok ym duna ïa ka 3 snem hynrei ka lah ban pynjlan haduh 10 snem.

Ka kyndon 135: Ka BNS ka la pynlong kum ka kam runar ïa ka jingrahbor ïa baroh ki khynnah kiba hapoh 18 snem ka rta. Ka jingpynshitom- ka jingshah set phatok, kaba lah ban pynjlan haduh 7 snem bad ryngkat bad ka kuna.

5. Ki kam lehnoh- Ka kyndon 113 jong ka BNS, ka kdew ïa ki kam bapher bapher kiba long ki kam lehnoh kynthup ïa ka jingpyndonkam ïa ki tiar pynbthei, ki tiar pynïap briew, ki dawai ne kino kino ki jingma kiba thmu ban pynthut ïa ka jingïatylli, ka jinglong ba janai bad ka jingshngaiñ jong ka ri India; lane pyntieng ïa ki paidbah; lane pynthut ïa ka jinglong jingman jong ki paidbah.

Ka jingpynshitom – 5 snem sha ka jingshah set phatok shi jingim khlem ïoh jamin ne ka jingpynshitom da kaba shah pynïap.

6. Ki por ba kyrpang- Ka BNSS ka kdew ïa ka ‘speedy justice’ ne ka jingpynstet ban pynïoh ïa ka hok kum ka thong ba kongsan jong ka Bill. Ïa ka por ban tohkit bad bishar la kdew shai ha ka BNSS. 

Kum ka nuksa- Ka kyndon 193 (2) ka bthah ïa u ophisar Pulit ban pyndep ïa ka kaiphod jong ka jingtohkit hapoh ar bnai na ka bynta ki kam POCSO kynthup ïa ka jingshah leh be-ijot bad ka jingshah leh be-ijot kynhun.

Ka kyndon 392 (4), 258 (1) bad 392 (1) jong ka BNSS ka la buh ba ka jingbishar bad jingpynshitom dei ban pyndep hapoh ki sngi kiba sdang naduh 7 haduh 45 sngi.

Ka kyndon 263 (1) bad 250 (1) jong ka BNSS ka batai bniah ba ka jingpynbeit ïa ki jingshah kynnoh dei ban leh da u Majistor ba tbit hapoh 60 sngi naduh ba la bishar nyngkong ïa ka jingshah kynnoh. Khnang ban pynsted ïa ka jingbishar, ka jingsdang ïa ka jingbishar ïa ki nongleh kam sniew khlem da don da ka iingbishar kan long hapoh 90 sngi naduh ba la buh ïa ka jingshah kynnoh.

7. Ka jingpynduna ïa ka jingkhapngiah ha ki phatok: Ka kyndon 479(1) jong ka BNSS ka ong ba ïa u nongleh kam sniew ha ka sien kaba nyngkong yn pyllait jamin lada u la pyndep ïa ka shi bynta na ka lai bynta jong ka jingpynshitom kaba heh tam kaba la buh. 

Ka kyndon 479(3) ka tyrwa ban ïarap ban ai jingpyllait ïa ki kam runar kiba rit kiba la shah kynnoh da kaba ai jingïarap aiñ kaba lah ban ïarap ban pynduna ïa ka jingbun ne ki koidi hapoh phatok.

8. Ki kam runar ba la pynbeit: La pynrung thymmai ïa ka kyndon 111 jong ka BNS.  Ka pynlong kam runar ïa ki kam be-aiñ kum, ka jingtuh kali, ka jingtuh na kali, ka kloh pisa, ka jingkurup jaka, ka jingpynïap briew katkum ka jingïateh kular, ka kam runar ha ka liang ka ïoh ka kot, ki kam runar ha ka Internet, ka jingkhaii briew na ka bynta ka jingsiew bai lutksan, ka jingkhaii drok bad ki tiar ïaleh ba la leh da ka kynhun jong ki briew la ka long kum u dkhot jong ka kynhun runar ba la pynbeit ryntih ne na ka bynta kum kata ka kynhun, jong ka BNS ruh la pynrung thymmai. 

Ka pynlong kam runar ïa ki kam tuh, jingrahbor, jingleh thok, jingdie tiket be-aiñ, jinglehkai ne jinglehkai, jingdie ïa ki kot jingkylli eksamin paidbah ba la leh da ka kynhun ne ka kynhun jong ki briew. Ïa kine ki kam runar la ñiew ba ki dei kiba la suhbuit lypa.

Ka jingpynshitom-Ha ki kam runar ba la pynbeit ryntih, lada ka kam ka la wanrah ïa ka jingïap jong u briew, ïa u nongshah kynnoh yn pynshitom da ka jingïap ne set phatok shi jingim bad u nongleh kam bymman un shah daiñ kuna kaba ym duna ïa ka 10 lak. 

U dkhot jong ka kynhun runar u lah ban shah set phatok ym duna ïa ka 5 snem bad lah ban pynjlan haduh ka jingshah set phatok shi jingim. 

Ki kam runar kiba rit ba ria ruh la pynlong kam runar da kaba shah set phatok haduh 7 snem.