B.M.Lanong
Kum uwei napdeng ki para khynnah samla ha ki por ïakhih ban ïoh la kajong ka jylla ban lait noh na ka Sorkar Assam, nga sngew sahnud mynta pat kum u rangbah, lada ngam pynpaw katto-katne ïa la ki jong ki jingïohi, ba ki rangbah nongïalam jong kitei ki por, kynthup kum ïa ki jong i Bah B.B. Lyngdoh, P.R. Kyndiah, R.S. Lyngdoh, S.D.D. Nichols Roy, Edwin Bareh, Capt.W.A. Sangma, J.D. Pohrmen, Sandford Marak, Mody Marak, Grohonsing Marak, Darwin Pugh, Justman Swer, Rokendro Dkhar, Justly Rynshon bad bun kiwei de, ki la aiti shisha ïalade ban ïakhih na ka bynta ban ïoh ïa la ka jylla, khamtam lei-lei naduh u snem 1960 (nga don ha ka class V ) haba ka sorkar Assam ka la rai hapoh Ing Dorbar hi, ban pynrung noh da ka ktien Assamese ha baroh ki tnat sorkar bad ha ki jaka pule baroh, kynthup ha ki tnat trei kam bad ophis sorkar.
Ki paidbah na ki Khasi-Jaiñtia bad Garo Hills ki ai mynsiem lang ha kata ka jingïaleh ban ïoh jylla lajong, lyngba ki jingmih paidbah (direct action) lynter, ban pynpaw pyrshah, ban lait noh na ka Sorkar Assam.
Kumta la ïoh ïa ka jylla-lor (provisional government) tang na ka bynta 2 snem, naduh u bnai March 1970 bad ka kut noh ha u March 1972. Hadien pat, ha u 21 Janurary 1972, la kyntiew kyrdan kum ka jylla pura, ba la wan plie paidbah da ka Prime Minister Indira Gandhi. (Pule ïa ka kot jong nga ‘Golden Meghalaya’ ).
Ban shu kdew tang katto-katne ki jingmyntoi ba ngi la ïoh kum ka jylla, ki long ki Aiñ khyndew, Land Transfer Act 1971, kaba mana ïa ki khyllah jait ban thied khyndew hapoh jylla, nangta ka aiñ (Public Premises, Eviction of Unauthorised Occupants 1980) ban weng ïa kito kiba rung bad shong be-aiñ ha ki jaka sorkar; nangta ka School Education Act 1988, Meghalaya State Language Act 2005 bad bun kiwei-kiwei ki aiñ na ka por sha ka por.
Sa ki District Council ruh ki don bun jait ki aiñ ïada ïa ngi.
Na kata ka daw, ka jingïatip lem ka jong nga kam ailad ba ngan shu sngap mynthi, haba nga ïohi ïa ki khubor ba pynmih ka kynhun pule KSU ha ki kot khubor, ba ka sorkar jylla kam shym lah ban ai jingïada ïa ki trai ri ka jylla.
Niuma ki samla pule, ki Seng Bhalang bad kiwei ruh, ki don ka hok ban kdew ïa ki jingduna ka Sorkar bad ki jingduna ha ki kam paidbah, namar ki don beit hangne bad hangtai.
Ka jingdon bad jingtreikam ka KSU bad kiwei ki bun bah bad ki la long ka jingïarap bakhraw ha ki por bad ki snem ba la leit noh, khamtam ha ki por ba ïalam u Bah Bull Lyngdoh bad kiwei-kiwei de bad mynta ruh bad ka hap long kumta, na ka por sha ka por.
Hynrei dei pat ban pdiang bad kyrshan ïa ki aiñ don jingmut ba ka sorkar ka pynmih lyngba ki nongïalam ba ïohi jngai, kiba la jied da ki paidbah hi, na ka por sha ka por.
Ki don bun ruh ki aiñ ka District Council jong ngi kiba ïada ïa ka jaitbynriew ha ka khaii-pateng bad kiwei-kiwei ki bynta. Hangne ruh ki don ki nongïalam jong ngi, kiba jied hi da ki paidbah.
Kumta ka por dawa ïa ka jingai mynsiem lang na ka bynta ka jingbha.