Ki nongshong shnong kiba shah ban neiñ bad ka ri India kaba laitluid

Kyrsoibor Pyrtuh

Ka Ri Hynñiewtrep ka don la ka jong ka history ha kaba ïadei bad ka jingïakhun ban ïoh ïa ka jinglaitluid. Ki snem 1923 haduh 1949, ki long ki snem ha kaba ki khun ki hajar ka bri hynñiewtrep ki long ar liang ha ka jingpyrkhat bad jingrai ban ïasoh bad ka Ri India. Don kiba pynksan nia ba ki nongïalam ha kito ki por ki la dei ban kham pynjur ka jingdawa na ka Dominion of India ba kan ai kham bun ka bor ka iktiar katkum ki kyndon jong ka Instrument of Accession. Ha kajuh ka por pat, don kiba pyrkhat ba ïa mynta hi, ka Ri Hynñiewtrep ka bit ka biang bad ka ïoh la ka bhah bad ki lad jingïada katkum ka Riti Synshar jong ka Ri India.

Ka long ruh kaba phylla ba ha kine ki khyndiat snem ka don ka jingshit rhem hapdeng ki paidbah nongshong shnong jong ka nongbah Shillong, kaba kynthup ïa ki khun Hynñiewtrep, ban rakhe ïa ka jinglaitluid ka Ri India ha ka 15 August. La sakhi ha ki shnong ba bun paid ki Khasi, ki nongshong shnong ki pynher ïa ka Lama ka Ri India ha jrong ki tnum ïing, ki kynroh bad halor ki dieng sainar elektrik naduh shuwa ka sngi 15 tarik August. Kaba kum kane ka jingshit rhem yn ym lah ban mutdur bad yn ym lah ban ïohi ha ki ar phew san ne lai phew snem mynshuwa.

ñiuma, to ngin ïeh noh shuwa ïa ka saiñhima, kiei pat ki mat ki jura kiba ktah jur ïa ki nongshong shnong jong ka Jylla Meghalaya mynta? Ki jingeh kiba khraw tam kiba ki nongshong shnong ka Jylla ki mad ki long; (i) Ka jingduk tasam (ii) ka jingduh noh ïa ka khyndew ban rep bad ban shong ïing (iii) ka jinglah shilliang ha ka kamai kajih bad ka ïoh ka kot bad (iv) ka jingban beiñ ïa ki para nongshong shnong bad ka jingpynkylla duk ïa ki. Ha ki Report bapher ka paw shai kdar ba ka Jylla Meghalaya ka dei ka Jylla kaba duk bad sahdien tam. Ka kamai kajih jong ki nongshong shnong ka Jylla ka dei kaba poh tam ha ka Ri India baroh kawei. Ka bai bylla ne tulop ha Meghalaya ka long kaba poh dor tam bad ki nongshong shnong ki la nang ngam sha ki ñiamra jong ka jingkyrduh. Ka jingduk ka pynkha shibun ki jingeh bad ka jingdukha mynsiem kaba ktah ïa ka bor pyrkhat bad pynkha shibun ki jingpang. Nalor nangta, ka jingduk ka pynjngai ïa ka jingïadei para shnong para marjan, para briew bad wat hapdeng shi kur shi kha ruh.

Kiei kiei baroh ki la jot bad pra: U Bob Dylan, u nongrwai ba pawnam u la thaw kawei ka jingrwai kaba kyrteng, “Everything is Broken”, Kiei kiei baroh ki la jot bad pra. Kane ka jingrwai ka shat phalang ïa ka jingjot jingpra ka imlang sahlang bad ka pyrthei. U nongrwai u rwai tympang ba kiei kiei baroh ki la jot bad pra, “ki tiar ki tar ki la jot bad pra”, “ka jingim briew ka la jot la pra bad “ka aiñ ka kanun ruh ka la kynriang”. Kane ka thew ym tang ïa ka jingjot jong ka jingim briew bad ki mar ki mata, hynrei ka synshar bad ka bishar ka la khyllem. Ka jingjot jingpra ha ka imlang sahlang bad ha ka jingïadei para briew shimet; “ki kyntien ki la pra”, “ki ksai duitara ruh ki la jot””ka sur kren ka la pra” bad “ki nia ki jutang ki la pra bad kim shong sbai shuh”. Ha kane ka jingrwai, u nongrwai u ud bad pynpaw ïa ka jingbym don shuh ka jingkyrmen bad kum u/ka nongshempap ka la don sa tang “ka dohnud kaba mong” bad “ka met kaba la pra lyngkhot kyngkhai”.

Ka jinglaitluid ka mut ruh ka jingmanbha, ka jingroi, ka jingkiew shaphrang ha ka jingim bad ba ki paidbah nongshong shnong ki laitluid na ki saikhum jong ka jingduk bad ka jingshah ñiewbeiñ. Phewse, ka Ri India mynta ka dap tang da ki khana kiba kthang shaphang ka jingshah ban beiñ, ka jingduk, ka jinglah shilliang ka kamai kajih bad ka jingthngan. Ka Ri India mynta ka la shah pynsniewdur ha ki kynhun jong ki riewshitniam bad riewshit jaidbynriew kiba shun bad isih ïa kiwei pat ki para nongshong shnong kiba ïapher na ki. Ha ka Ri synshar paidbah kum ka Ri India, ka dei ka kamram jong ka Sorkar ban pynïoh ïa ka kamai kajih bad ka ïoh ka kot kaba bit ba biang, bad roi ka par ha baroh ki nongshong shnong khlem da ñiew shilliang khmat ïano ïano ruh.

Naduh ka snem 1990 ter ter, na ka por sha ka por, ka Sorkar India ka kam bad kular ban wanrah ïa ka roi ka par kaba khraw ha ka Ri lyngba ka jingpyntreikam ïa ka policy khaïi-pateng kaba thymmai, kaba ki khot ka economic liberalization. Nalor nangta, ka Sorkar India ka pynbna pyrthei ruh ban pynkylla dur ïa ka Ri sha ka Ri kaba phyrnai ha baroh ki liang. La kular ïa ki nongshong shnong ban pynïoh ïa ka synshar khadar kaba beit bad mynta lei ka Sorkar India kaba lam khmat da ka seng BJP, ka ong ban wanrah ïa ka jingsynshar kaba khlaiñ bor haduh katta ne ka double engine government, khnang ban pynstet ïa ki kam pynroi ha ki Jylla. Pynban, kine ki policy bad ki jingkular kim shym lah satia ban weng ïa ki jingeh ba ki nongshong shnong ki ïakynduh man la ka sngi, kum ka jingkyrduh bam, ka jingkyrduh ha ka kup ka sem bad ïingshong ïingsah. Ka pule dangle bad ka jingkyrduh kam ki dei ki mat ki jura kiba ktah jur ïa kiba bun ki Jylla ha Ri India. Ki kynthei, ki trai ri (indigenous community) kiba don ha ki thaiñ bapher, ki rit paid, kum ki Muslim bad ki Khristan, ki shah ban beiñ man la ka sngi. Ki nongbylla sngi kiba krih na kawei ka Jylla sha kawei pat, ki im ha ka jingsyier mynsiem bad ki shah khñoit ka bai bylla. Ka jingshah shoh bad jingshah lehbeiñ jong ki riewngeit Muslim bad Khristan ka nang jur bad kane ka pynpaw shai ba ka Ri India ka don mynta ha la lynti ban kylla long ka Ri jong ki heh paid Hindu.

Katba kita ki kynhun shitniam Hindu ki dang kob sarong bad pyrta shla ban pynkylla ïa ka Ri India sha ka Ri ki heh paid Hindu, ha kajuh la por pat da ki million ngut ki nongshong shnong ka Ri, kaba kynthup ïa kito kiba im ha ki Jylla ba bun ki nongshong shnong ki dei ki Hindu, kim lah ban ïoh ka umbam umdih kaba khuid, kim ïoh ki lad jingsumar kiba paka ha ka por ba ki pang ki khrew bad ki kim ïoh lad ban pule ha ki skul kiba bha. Kynmaw ba tang khyndiat eh ki khun binong bishon bad tang khyndiat million ngut ki nongshong shnong ka Ri India, kiba biang ka kam ka jam ne kamai kajih bad kiba im pahuh, kiba im sadhai, ki bam shngiam ïa ka spah ka phew jong ka Ri. Da shisha ngi im ha ka por bad ka Ri ha kaba kiei kiei baroh ki jot ki pra lyngkhot kyngkhai.

Ki Nongdiemadan: Ki dei ki nongshong shnong kiba shah banbeiñ bad shah ñiewbeiñ tam ha Meghalaya bad ki dei kiei?

Dang shen ka jingpynkynriah jaka jubor ïa ki nongdiemadan ha Khyndai Lad ka la pynmih ka jingïatai nia kaba jur ha ki rynsan social media bad kumjuh ruh ha ki lad pathai khubor. Ki nongthoh ne nongkren ki la sei madan ïa ki nia katkum ka nongrim ba ki ïeng. Hynrei dei tang u Babu Bhogtoram Mawroh uba la ai ka jingbatai kaba shai kdar shaphang ki nongdiemadan bad ki kam ba ki trei. Ha ka jingthoh kaba la mih pyrthei ha ka snem 2016, u Babu Bhogtoram Mawroh u ong kumne; “Ki nongdiemadan ki dei ki briew kiba duk tam napdeng ki nongshong shnong baroh. Ki dei ka kynhun kaba shah ban beiñ tam bad ki nongdiemadan ki dei kiba duna ha ka ïoh ka kot bad kamai kajih. Kumta kim lah ban kiew shalor ha ka jingim. Ha ka Jylla Meghalaya ki nongdiemadan ki dei ka kynhun kaba heh ha ka jingdon briew. Tangba kim don ïa ka bor kaba khlaiñ ban thied ban pet, la ka long ïa ka bam ka dih ne ka kup ka sem namar ba ki shu im kyndoi jakpoh bad ki kamai mynstep bad bam da miet. Hynrei lada lah pat ban kyntiew ïa ka kamai kajih jong ki kan long ka jingkyrkhu ïa ka ïoh ka kot bad ka jingim jong ki. Yn lah ban kyntiew ïa ka jingim bad ka kamai kajih jong ki, tang lada ngi kyrshan ïa ki kam die jingdie jong ki ba ki leh man la ka sngi. Ym kum kiwei pat ki para nongshong shnong kiba biang ka kamai kajih bad ba ka bor thied jong ki ka lah ban kot sha palat u pud u sam jong ka Jylla, kiba pli ki niongdiemadan ka bor ka sor bad ka jinglah jong ki ban kamai bad ban thied ka kut tang hapoh ki saw kynroh jong ka Jylla. Kiba bun na ki, ki dei kiba wan phet na ki shnong kyndong bad kumta ki don ka jingïadei bad ki para shnong jong ki. Kumta ki lah ban pynïar ïa ka ïoh ka kot jong ka shnong ba ki wan da kaba ki die ïa ki mar rep bad kiwei de kiba mih napoh shnong. Lada lah ban kyrshan ïa ki nongdiemadan, khlem artatien ka kamai kajih jong ki kan kiew bad ki lah ban long ki nongkhaïi bad ki nongaikam kiba khraw tam ha ka Jylla. Kiwei ki nongkhaïi kiba na shabar ka Jylla ki kjit lut ïa ka spah jong ka Jylla, katba ki nongdiemadan kin pynkhraw ïa ka spah bad ka ïoh ka kot hapoh la ka jong ka Jylla, Namarkata, ki nongdiemadan kim dei ka jingpynwit, pynban ki dei ka kynhun kaba noh synñiang shi katdei bad kiba lah ban kyntiew ïa ka Jylla ha baroh ki liang”.

Ka jingïakhun, ka aiñ bad ka jingleh be-aiñ:  Ka long kaba kongsan ban ïathuh ïa ka jingïaid lynti bad ka jingïakhun na ka bynta ka hok kamai jakpoh jong ki nongdiemadan ha Meghalaya. Naduh ka snem 2016, ki nongdiemadan ki la ïawan lang hapoh ka seng, Meghalaya & Greater Shillong Progressive Hawkers and Street Vendors Association (MGSPHSVA) ban dawa ban pyntreikam pura ïa ka aiñ jong ka Sorkar India, kata ka, The Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation) of Street Vending Act 2014. Ki nongdiemadan ki sngewthuh shai ba kane ka dei ka aiñ kaba biang tam ban pynbeit bad ïada ïa ka kamai jakpoh jong ki.

Ha ka 21 December 2018, ha ka jingïalang ba la pynlong da ka tnat Urban ka Sorkar Meghalaya, ki nongmihkhmat jong ka MGSPHSVA, ki la ai ïa ka jingbatai bad jingtyrwa (Vending Plan) kumno ban pynbeit ïa ka kam jong ki nongdiemadan haba ki die ïa ki mar ki mata jong ki harud surok ne rud lynti. Ha kane ka jingbatai la kdew shai bad tyrwa ruh ban buh da ka por katkum ki mar ba ki die bad kino ki jaka kiba long ban shong die jingdie bad kino kiwei pat ki bym long ban shong die jingdie. La pyni ruh da ki dur ki dar jong ki bynta jong ka Nongbah Shillong khnang ba yn lah ban sngewthuh bad ban ïarap ban pynbeit ïa ki kam jong ki nongdiemadan. Ka seng ka la thaw ïa ka Vending Plan halor ka nongrim ba baroh ki nongshong shnong jong ka Nongbah kin bit kin biang lang ha ka ïaid ka ïeng, ka leit ka wan, ki jaka pynïeng kali bad khamtam eh ban pyrkhat na ka bynta ki para briew kiba duna ha ki dkhot met.

Ha ka jingshisha ka ïingbishar kaba heh duh ka Jylla, ka Meghalaya High Court ka la pynkut noh ïa baroh ki mokutduma kiba ïadei bad ki nongdiemadan. Ha ka hukum kaba khatduh kaba la pynmih ha ka 22 August 2022, ka Meghalaya High Court ka la ong ba ka Sorkar Meghalaya ka la kubur ban pyntreikam noh ïa ka aiñ jong ka Sorkar India. Kumta ka Sorkar Jylla ka la leh ïa kata bad ka la shna ïa ki rul halor kumno ban pyntreikam ïa kane ka aiñ.

Hadien ba la mih kane ka hukum, ka seng ki nongdiemadan, ka MGSPHSVA, ka la pynkhreh janai bad ka la ïatreilang bad ka Shillong Municipal Board lem bad ka tnat Urban ha kaba pyntreikam pura ïa ka aiñ. Kumta ka jingpyntreikam ïa ka aiñ ka la sdang naduh u bnai October 2022 da kaba thaw ïa ka Provisional Town Vending Committee (PTVC) bad ka seng ki nongdiemadan (MGSPHSVA) ka la phah saw ngut ki nongmihkhmat. Kine ki nongmihkhmat ki la trei shitom bad kim ju pep ban leit sha ki jingïalang pyrkhat kam bad ka seng baroh kawei ka la kyrshan bad ïatreilang bad ka Shillong Municipal Board ha ka por ba leh ïa ka in situ survey.

ñiuma, naduh kaba sdang ka la don ka jingpyrshang da ki bor Sorkar ban pynbakla, ban pynkulmar ne ban leh be-aiñ bad ruh ban thom jubor ïa ki nongdiemadan. Hynrei na ka liang ka seng ki nongdiemadan kim shym la ailad. Kane ka jingthmu jong ki bor Sorkar bad Municpal ban pynbakla ïa ka aiñ bad ban thombor ïa ki nongdiemadan ka la paw pen ryngkew ha ka 23 July 2025 ha kaba ka Shillong Municipal Board, da ka bor ka la pynkynriah jubor ïa ki nongdiemadan ha Khyndai Lad. Kane ka jingleh donbor jong ka Municipal ka la ktah jur bad pynduh nong ïa ka kamai ki nongdiemadan ha kine ki ar bad lai taïew kiba la leit noh. Kane ka jingleh donbor jong ka Municipal ka la pynjulor ïa ka kamai kajih bad khamtam eh ka la pynïap thngan ïa ki 106 ngut ki nongdiemadan kiba khlem pat ïoh ïa ka certificate of vending ne CoV. Ka jingleh jong ki bor Municipal ka dei ka jingkynjat ïa ka pliang ja jong ki nongdiemadan bad kiba donkti ha kane ka kam be-aiñ kin hap ban bahkhlieh bad kin hap ban ai jubab ha akher ka sngi.

Na ka jingïatiplem sha ka jinglaitluid: Ka seng ki nongdiemadan, ka MGSPHSVA, ka la leh ïa kaba dei eh bad ka long kaba shongnia ban pynrem bad pyrshah jur ïa ka jingpynkynriah jubor ïa ki nongdiemadan ha Khyndai Lad namar ba ka long be-aiñ. Kane ka jingleh donbor jong ki bor Municipal bad tnat Sorkar, ka dei ka jingleh khnang ban pyntlot bor ïa ka aiñ bad ka dei ka jingleh pyrshah ïa ka hukum jong ka Meghalaya High Court kaba la pynmih ha ka 3 tarik July 2025, bad ruh ka pynkheiñ ïa ki kyndon jong ka aiñ, The Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending) Act, 2014.

Ka jingpynkynriah jubor ïa ki nongdiemadan ha Khyndai Lad ka la ïehnoh beiñ ïa ki 106 ngut bad kiwei ki nongdie madan kiba mynta kim lah shuh ban kamai bad shong die jingdie namar ba ki khlem ïoh ïa ka CoV.   Kine ki 106 ngut bad kiwei ki para nongdie madan mynta ki pynlong ka jingïakhih hakhmat ka MUDA Complex ha Khyndai Lad ban dawa na ki bor Sorkar ban pynbeit mardor ïa ki kynrum kynram bad ban ai ïa ka CoV sha ki.

Kumta ha kane jingrakhe ïa ka Sngi Laitluid ne Independence Day, nga kwah ban pynkynmaw ïa ki para nongshong shnong ba ki nongdie madan ki dei ki nongshong shnong kiba shah kyntait, kiba shah ban beiñ bad shah ïehnoh beiñ. Kine ki donkam ym tang ïa ka jingsngewlem ne jingïatiplem jong ngi, hynrei ki donkam khamtam eh ïa ka jinglaitluid na ka jingduk, ka jingkyrduh, na ka jingtieng, na ka jingartatien, na ka jingshah khñoit beiñ bad na ka jinglong mraw.

Nga ïeng lang bad ki nongshong shnong kiba shah banbeiñ.