B.M.Lanong
Ka Khasi Authors Society, ki College bad ki skul kiba hikai Khasi bad kiba don bynta bad ka ktien Khasi, kynthup ruh ïa ka Meghalaya Editors and Publishers Association (MEPA), ki la dei ban shimti bad peit noh mar-mar ïa ki jingthoh bad jingpyndonkam bakla ïa ka ktien Khasi ha kine ki por, khamtam da ki kot khubor Khasi hi.
Dang ha u bnai November (Naiwieng) 2024, ha Ing Dorbar Khasi Hills District Council, nga lah buh da ka mat ïakren (Motion) hakhmat ka Ing Dorbar halor katei ka mat, haba nga la pynshai ba ka kyntien ‘Tehlakam’ ka kham ïadei bad ki kulai, ban syngit bad pyrkhing ïa ka jingïaid mon, ïaid sakma jong ki, ynda la pyndait da u ‘Lakam’ ha ka khlieh.
Ïa katei ka Motion la ïakren bad kyrshan da kiwei ki dkhot ruh, bad u CEM Pynïaid Sing Syiem ula mynjur bad la pdiang lang da ka Ing Dorbar.
Nga la pynksan ïa katei ka mat kaba nga la tyrwa, hynrei ha kine ki sngi, la nang pyndonkam bakla shuh-shuh da bun ki riew paidbah bad la pynbud lang sa da ki katto-katne ki riewstad-riew shemphang ruh, ha ki jingkren jingïalang bad ki kam paidbah. Mynta lei la mih man la ka sngi ha ki kot khubor- ïa kitei ki kyntien, imat bun ki bym shym tip, ne kim sngewthuh, ne ki leh ha la kamon.
Ban shu ai nuksa, “…u nongap goal um shym lah ban teh lakam ïa ka bol.” U nongap goal u ju bat lakam? Dang ha kine ki sngi, ïa uta u lakam uba dei bynta bad ka ‘Noun’, la pyndonkam ruh wat ha ka ‘Verb bad Adjective’ haba ki thoh- ‘teh lakam ïa ka jingwan rung ki jingpang, ki jingsniew…’ Nangno kein yn teh lakam ïa ki jingwanrung bad ki jingsniew kiba dei ki Adjective bad Verb?
Ki don ki kyntien kiba biang ban pyndonkam, kum ki kyntien, ‘kyrda ne ‘ïada, khanglad…’ ban ym rung ka bol shapoh, lane ki riewsniew shane-shatai . Nalor kitei, lah ban pyndonkam ruh da ki kyntien- ‘wat ailad, wat shah, khang-khyrdep, khanglad bad kumta ter-ter.’
Kawei ka kot khubor dang ha kine ki sngi dated 2.6.25 ka thoh -“Don ki Dalal Khasi kiba kamai spah ban teh lakam ïa ka jingrung……”
Hangne ruh la bakla kumjuh kumba la kdew haneng, nalorkata, la mih sa ka kyntien ‘Dalal’ kaba dei ka ktien Hindi, kaba mut ki ‘riewkai’ ki ‘nongpynngop’ lane kita ki ‘Agent’ ha ka ktien Phareng, ki ‘nongbeh-nong’ ha ka ktien khasi.
Ki kot ki sla kiba thoh ha ka Khasi, kynthup khamtam ïa ki kot khubor, kan bha ba kin da peit bniah bha ïa ki kyntien ba ki pyndonkam, ban ym ktah ne pynbakla ïa ka ktien lajong, namar ym tang ba ka kut ha ka jingbakla, hynrei ki don kiwei kiba ïabud lang, kaban ktah ïa ka ktien lajong, bad pynkylla khongpong-khongdeh ïa la ka ktien Khasi.
To kiwei ruh kiba kham tip, kin ai jingmut lang.