Shillong, Nailar, 09: Ka NESFAS ha ka sngi Saitjaiñ ka la rakhe ïa ka International Day for the World’s Indigenous Peoples ha ka shnong Liarsluid, Ri-Bhoi District. Ha ka jingrakhe ka long halor ka phang, “”Indigenous Peoples and AI: Defending Rights, Shaping Futures” la ïashim bynta da ki trai ri trai muluk na Ri Bhoi bad East Khasi Hills District bad ki samla pule BSW ka St. Edmund’s College Shillong. Ïa kane ka jingrakhe la pynlong da ka NESFAS da ka jingïatreilang bad ki kynhun bapher bapher ban burom ïa ki jingteinam ki menbarim, ka jingïaishah, bad ka jingshemphang jong jong ki jaidbynriew trai ri. Ka Editor jong ka kot khubor The Shillong Times ka Kong Patricia Mukhim ka la long kum ka kongsan ha kane ka sngi.
U Rangbah Shnong ka Liarsluid Bah Rimiki Syiem u la pynpaw ka jingsngewnguh ïa ka NESFAS kaba la pynlong ïa kane ka jingrakhe hapoh ka shnong bad ka jingïai bteng ban ai jingkyrshan ïa ka shnong ka thaw ha kaba kyntiew ïa ki jingbam kiba neh bad ban ïada ïa ki rukom bam tynrai.
Ka Vice-Chairperson jong ka NESFAS Kong Rikynti Syiem ka la banjur ba ki khynnah ha kane ka pateng ba mynta ha ki shnong ki thaw ki dei ban phaidien biang sha la ka tynrai khnang ban ïada ïa ka jingriewspah ki sawdong sawkun bad ban long ruh ki nongïada bad ki nongpynneh pynsah.
“Ngi dei ban pynsngewthuh bad ban pynthymmai ïa ki sienjam da kaba ïada bad sumar ïa ka mei mariang. Nga pynshlur ïa ki kynnah ba kin sngewthuh ïa ka jinglong ba kongsan ban pynneh khnang ba kin dup lah ban ïada na ka bynta na ka pateng ka ban sa wan,” la ong ka Kong Syiem.
U Research Consultant ka NESFAS Dr. Bhogtoram Mawroh u la kren halor ki hok jong ki jaidbynriew ritpaid bad ong ruh ba kumno la ithuh ïa ki ha ka ri India. U la pynkynmaw ruh ïa ki jingshah banbein ba la mad da ki jaidbynriew ritpaid ha kylleng ka pyrthei bad kumno ka jingïakhih jong ki ka la urlong ban saiñdur ïa ki hok jong ki jaidbynriew ritpaid kumba ka long mynta.
U Bah Gilbert Khongsit na ka shnong Mawbri u la ïasam ïa ki jingshem ba kumno ki rukom rep tynrai ki kham biang palat haba ïanujor bad ka rukom rep ha kane ka juk mynta kaba kham bun ba la shu pynheh pynsan ïa ki jingthung da ki dawai Chemical. U la batai ba ka rukom rep katkum ka juk stad mynta ka ktah ym tang ïa ka met jong ki briew hynrei ka pynduh ruh wat ïa ka sboh khyndew bad ka pynlong bih ïa ki um ki wah bad ki umpohliew, ka pynjaboh bad ka ktah beit beit ïa ki sawdong sawkun ka mariang.
Ka la dei ka por ba ngin ïatreilang ban pynsngewthuh bad pynshai ïa ki para nongrep halor ka jingdonkam ban pynkhlaiñ ïa ka rukom rep tynrai, khlem ai dawai. Da kaba leh kumta, ngin sa lah ban pynthikna ïa ka jinglah ban ïoh ïa ki jingbam kiba shngaiñ, kiba koit ba khiah bad ban ïada ïa baroh ar ka mariang bad ka jingsboh ka khyndew,” u la ong, bad bynrap ba ki nongrep tynrai ki dang shaniah ha ka jingïalam jong ka NESFAS ban wanrah ïa kane ka jingkylla.
“Ban kynjoh sha kane ka thong ka donkam ïa ka jingïatreilang na baroh ki nongïashim bynta, kynthup ïa ka Sorkar, ka tnad Rep bad kiwei kiwei ki kynhun,” ong shuh shuh u Bah Gilbert.
Ka Kong Patricia Mukhim haba kren kum ka Kongsan ka la pynkynmaw ïa ki nongïashim bynta ïa ka bynta ba kongsan ban ïada ïa ka mariang bad ka jingpynjot kan buh jingeh hi ïa ki pateng bynriew. Ka la pynpaw ruh ïa ka jingdonkam ban pynneh ïa ka jingtip shaphang ki dawai kynbat bad ka la kren ruh shaphang ki jingïadei hapdeng ka jingnang jingstad, ka jingduk, bad ka jingbam, da kaba pynpaw ïa ka jingsngewkhia ba bun ki khynnah kiba im ha ka jingswai wat hapdeng ka jingdon jong ki jingbam kiba koit ba khiah. Ka la kdew ruh khyndiat ïa ka phang na ka bynta ka jingrakhe sngi jong ki ritpaid bad ka la pynpaw ïa ka jingma kaba nang kharoi kaba mih na ka jingstad thymmai (artificial intelligence) khamtam eh ïa ki jaitbynriew ritpaid.
La bteng ïa ka jingïalang da ka phawar da u Bah Shaiphar Dohling bad ka kynhun jong ka NESFAS. La pynlong ruh ïa ka iew ki nongrep ha kaba ki dkhot na Plasha, Umwang Nongbih, bad Lïarsluid ka them Ri Bhoi bad na Mawstep, Mawbri bad Laitlyndop, East Khasi Hills ki la wanrah ïa ki mar rep ban die paidbah ha kane ka sngi.
Nalor kata, ka la don pat sa ka jingïasam ïa ki jhur hapdeng ki khynnah skul ka Plasha Govt. LP UP School, St. Anthony’s RCLP School, Mawbri, Mawstep Govt LP School, Laitlyndop Govt. SSA L.P U.P School, Liarsluid L.P School bad ka Madanjyrlud Presbyterian LP School Itsohpair ba ki la rep ha ki kper rit ha kyrpong jong ka skul.