B.M. Lanong
Ka Jaiñtia Hills District, nalor ba ka rit shibun ban ïa ka Khasi Hills, hynrei ka kham bun bad kham tam pat ha ki kam pynïap briew, haba ïanujor na ki jingjia khah-khah, imat ba duna ki jingïasyllok pynsngewthuh (awareness programme) bad na ka liang ka aiñ ruh.
Dang lai bnai tam, uwei u Weslyborn Pala ula shah rai set patok shi jingim ha ka Ing Bishar Sessions Court Jowai, namarba la lap ïa ka sabut ba thikna, ba utei u Weslyborn ula pom da ka wait ïa U Bransley Sujai haduh ba un da ïa phajuh ha thaiñ Nartiang. Ki ba smat pule kot khubor, ki ju ïohi bha ïa kine ki kam pynïap briew sha ki thaiñ Jaiñtia, na ka por sha ka por, ym tang ba ka pynsyier mynsiem, hynrei pynlehraiñ bad ktah ïa ka burom kane ka thaiñ.
Wat ki pyrjong kjit snam ruh ki la sdang duna mynta ha kylleng, hynrei ha Jaiñtia Hills biang la ïohi ha ki kotkhubor, ba da u lok syndon ula pom ïa ka lok la jong ha kata ka shnong Myrjai, kaba ha East Jaiñtia Hills. Utei u lok shutia, uba kyrteng u Bikes Chyrmang, la ïathuh ba u dei uba ju mlien ha ka dih lyngkrang bad ha katei ka sngi, ula kham dih tam, ban shlur ïa ka jingthmu pom pynïap ïa la ka lok. Ïa katei ka lok bapli la wan kit noh mar-mar sha Shillong ban ïoh jingsumar.
Ka aiñ kadei ban tohkit bha ïa utei, imat u dei uba la mlien ha kitei ki kam pynïap bad haba um ïoh lad shuh ne ba um nud shuh shabar, u lehnoh ha la ïing, ïa ka riewkynthei bapli. Ïa utei u shutia ruh la kem ki pulit.
Katba nga dang thoh pat ïa kane ka artikil, nga ïohi kynsan ha kawei ka kot khubor phareng (S.T. at 5.11.25) ba la lap ïa ki shyieng briew ki bym don doh shuh ha kawei ka khlaw Rashi ha Mookyndur, ha kaba la don ruh hajan kine ki shyieng, 3 tylli ki shabi bad ki tiar lyngkhot-lyngkhai. Ki pulit ki suba ba ka met kadei kaba la sah da ki bnai bad la sdang ban tohkit halor kane.
Ym sngew donkam ban kdew shuh ia kiwei-kiwei ki jingjia, hynrei kaba pynlygngoh ïa ki paidbah bad ïa ki riewpeitngor ka long, balei kine ki kam ïashoh-ïadat kum ki ksew ki jia kumne para briew? Haba ki bor pulit kim biang, ki Dorbar shnong kidei ban tuklar ïa kine ki jingjia bad ban ai jingsneng ïa ki riewsniew.
Imat kine ki nongpynïap briew ki duna jabieng palat ban ïa ki ksew bad ki mrad, namar kim don shuh ka jingtiplem wat ïalade ruh, namar ka jingpynïap briew da ka jingshitkhlieh ne da kaba kumno-kumno ruh, kan poi beit sha ka jingshah set patok baroh shi jingim. Ym tang katta, hap ban treikam ha patok, hap ban kit maw, kit khyndew bad kiwei ki jaitkam ba khia, khlem ïoh bainong, hynrei tang da kaja-dai. Ym lah shuh ban ïoh kiad wat tang shi shamoit ruh, namar ki da kaid kin hap trei ruh ïa ki kam, kaba long ka jingpynshitom ïa ki halor ki kam palat pud (rigorous imprisonment).
Lada leh shitkhlieh hapoh patok, yn ïoh shuh sa kiwei pat ki jingpynshitom ban pynsyllang.
Ki Seng Bhalang ruh ki don ka bynta kaba khraw ban ïarap bad pynsngewthuh ïa ki paidbah halor kine ki jaitkam pynkheiñ aiñ, la kumno-kumno ban pynduna na kaei kaba long mynta bad haduh ban da kut syndon.
Ki pulit, ki riew aiñ, ki Seng Bhalang, khamtam ki Dorbar Shnong bad ki riew shemphang ki lah ban ïarap da ki jingïasyllok (awareness programme) ryngkat-ryngkat bad ki jingthoh ha ki kotkhubor bad wat ha ki electronic media kum ha ki TV, ki Mobile, ki kotkhubor bad kiwei kiwei ki jait jingpynshai sha ki paidbah, khamtam ïa ki bieit thrang snam.
Ha Malki, ki paidbah ki la tied ïap syndon ïa arngut ki suba pynïap briew ha u snem 1970, haduh ba la jah syndon jar kitei ki jaitkam.


