Ka jingkyntiew ïa ka Koit ka khiah lyngba ka Village Health Councils ha Meghalaya

Dr. Marbabiang Syiemlieh bad Preety Syiemlieh

Ha u snem 2024, ha kawei na ki shnong ha Eastern West Khasi Hills district, kawei ka longkmie kaba armet kaba lah don lypa lai ngut ki khun ka don ka jingartatien ban leit checkup (ANC) bad ban leit kha ïa khunlung ha hospital. Kiei ki daw kiba pynlong ia kane ka longkmie ban pyrkhat kumne? Kaba nyngkong, kane ka longkmie kam don mano mano ruh ban ïarap ïa ka ban pynpeit lem ïa ki khun lada ka leit kha sha hospital bad kaba ar pat kam don ka jingsngewthuh kaba shai ïa ki jingma ki ban wan lada ka kha ha ing.

Ka ASHA ka ïathuh ïa kane ka jingïashem ha ka jingïalang jong ka Village Heath Councils (VHC), ïa ki jingeh ba kane ka longkmie ka ïakynduh. Ka VHC haba ïohnsgew ïa kine ki jingeh jong kane ka longkmie ka la shim khia ban leit ïakynduh ïa kane ka longkmie ryngkat bad ka ing ka sem ban sngewthuh shai ïa ka jinglong jingman bad ki jingeh ba kane ka longkmie ka ïakynduh. Ha ka jingleit ïakynduh ka jong ki, kine ki kynhun ka VHC ki la batai bad pynsngewthuh ïa ka jingdonkam ban leit kha sha hospital khamtam ba ka don ka jingduna snam namar bunsien la shem ba lada ka longkmie ka don ïa ka jingduna snam ha ka por ba armet, ka buh ïa ka ha ka jingma bad jingmynsaw.

Shuh shuh, kum ka kynhun VHC ki la pyrshang ban ïarap ïa kane ka longkmie da kaba ki ïakynshew pisa na ka fund VHC bad kumjuh ruh, para kynhun ki lah ïa nohsynniang. Kane ka pisa ka lah mih kumba 1,150 tyngka bad da kane, ki la ïoh ban ïarap ïa ka ha ka ban ïoh ïa ka bam ka dih kaba biang khnang ban kyntiew ïa ka jingduna snam bad kumjuh ruh ban ïoh ïa ka met kaba koit ba khiah hi baroh kawei.

Kane kajuh ka longkmie ka la ïakynduh biang ïa ka jingshitom, bad kum ka VHC ki la shim khia ban pynbeit ïa ka kali ban leit kit ïa ka sha Shillong. Haba ka la poi ha Shillong, kane ka longkmie ka la donkam ïa ka snam bad ka VHC sa shisien ka la ïatreilang bad ki NGOs ban ïarap ban ïoh ïa ka snam. Kane ka longkmie da ka jingkloi ban ïoh jingsumar, ka la kha ïa i khunlung iba koit ba khlain bad kane lehse kan nym long kaba jop khlem ka jingkloi jong ka VHC ban shim khia halor ka koit ka khiah jong kane ka longkmie.

Kane ka dei tang kawei na ki nuksa ba kumno ki VHCs ki lah ban wanrah ïa ka jingkylla ha ka koit ka khiah ha ka shnong ka thaw bad ha ka jylla Meghalaya hi baroh kawei lada ka jingkitkhlieh bad jingshim khia ka long na ka shnong hi.

Kiei kita ki Village Health Councils?: Ïa ka Village Health Councils la seng da ka sorkar Meghalaya ha u snem 2022 da ka jingthmu ban lum ïa ki nongshong shnong shi jaka ha kaba kin lah ban don ka ka jingïasyllok halor ki jingeh ba ka shnong ka ïakynduh ha ka liang ka koit ka khiah bad kum kiei kita ki lad ki lynti ba ka shnong ka lah ban shim ha ka ban kyntiew ïa kane.  

Ha manla ka shnong, la seng ïa ka VHC ha kaba ki kynhun jong ka, dei ban don ki nongmihkhmat manla kawei na ki shiphew ing jong ka jingdon ki longing longsem. Shuh shuh ki nongmih khmat ki dei ban kynthup lang ïa ki shynrang bad kynthei jong kine ki longing kiba mih khmat. Halor kane, ka don ruh ka Executive Committee kaba rit ha kaba ki don kumba shiphew ngut ki kynhun, bad na kine pat mar shiteng ki dei ki kynthei. U Rangbah shnong u dei u Chairperson jong ka VHC, bad i nongïalam jong ka Self-Help Group (SHG) federation i dei i Co-chair. Kiwei pat ki kynhun ki kynthup ïa ka ASHA, Anganwadi worker bad ki nonghikai skul.

Balei donkam VHCs ha Meghalaya?: Ka jylla Meghalaya ka don kumba 7000 tylli ki shnong.  Na kine jan mar shiteng na ki, ka por ban poi sha ka jaka ai jingusmar ka long kumba palat 30 minit eiei da ka kali. Napdeng kine pat, kumba 30% ki dei ki shnong ki bym don ka surok lane ka surok kaba biang khamtam ha ka por lyiur. Namar kata, ka long kaba donkam ban don ka jingïatreilang bad ki dorbar shnong.

Sa kawei pat ka mat kaba donkam ban don ki VHCs ka long ba lada ki nongshong shnong ki wan shakhmat ban kdew ïa ki jingeh ba ki ïakynduh ha ka koit ka khia, kan don ka jingkylla ha ka imlang ka sahlang. Kane ka dei ka phang ne jingthmu jong ka VHC: Ban pynlong ïa ka koit ka khiah ka kam bad ka jingkitkhlieh jong iwei pa iwei ki nongshong shnong.  

Kaei ka jingpher jong ka VHCs ha ka jylla Meghalaya?: Ka VHC ka tei halor ka rukom synshar khadar ki shnong ha ka jylla.  Kumba la kdew haneng, ki kynhun VHCs ki kynthup ïa u Rangbah shnong bad ki kynhun SHG bad la kynthup ïa kine ha ki kynhun jong ka VHC namar ha ka jylla Meghalaya, la shem ba ki nongshong shnong ki don ka jingburom bad jingshaniah ïa ki. Kane ka wanrah ïa ka jingshong khia jong ka jingdon ka VHC. Lada kine ki nongïalam shnong ki kren, ki briew kin sngap bad kin bud ïa kaei ba la kren.

Ka VHC ka ïoh ka jingkyrshan na ka sorkar: Ka sorkar Meghalaya ka kyrshan ïa ki VHCs da kaba ka ai ki lad jingïarap khnang ba kin lah ban treikam bha.

Kaba nyngkong, man la ka VHC ki ïoh ïa ka VHC rejister ban buh jingthoh ïa ki jingïakren jong ka meeting bad ïa ki nongwan meeting bad kumjuh ruh ban buh jingkheiñ ïa ka jinglut jingsep. Kaba ar, man la ka VHCs ki don ruh la ka jong ka kot lyngkdop Information Education Communication (IEC) kaba la pynkylla sha ka ktien Khasi bad Garo ban ïarap ïa ki ban sngewthuh khambha halor ki phang bapher bapher ha kaba ïadei bad ka koit ka khiah. Kumjuh ruh lyngba kane ka kot, ki kynhun VHCs ki lah ban ai jinghikai sha kiwei pat ki nongshong shnong halor kine.

Kaba lai, namar ba ngi im ha ka por jong ka jingkiew sted ka teknoloji, ka sorkar ruh ka lah wanrah ïa ka jingpyrkhat thymmai da kaba sdang da ka mobile app bad ki VHC. Kane ka app kan pyni ïa ka jingdon jinglong jingman ki longkmie kiba armet bad ki khynnah khyllung kiba don ka jingduna ha ka liang ka bam ka dih. Kane ka jingdon jong kana ka app kan ïarap shibun ïa ki shnong ki thaw ban tip mano ba donkam ka jingïarap bad kumno lah ban ai jingïarap.  

Ki jingtrei jong ki katto katne ki VHCs ha Meghalaya: Ngi lah ïohi ki jingkylla na ki katto katne ki VHC kiba lah sdang ban treikam bha ha ka ban kyntiew ïa ka koit ka khiah ha la ki shnong. Ngin ïa pyni hangne katto katne ki kam ba ki VHCs ki lah leh.

Don katto katne ki VHCs ki ba lah shim ïa ka jingkitkhlieh ban shna  ïa ki sub-centre na ka skim Pradhan Mantri-Ayushman Bharat Infrastructure Mission (PM-ABHIM) ba ki ïoh.

Ha kiwei pat ki shnong ki VHCs ki wad ïa ki lad ki lynti kiba pher ha ka ban kyntiew ïa ki rukom bam kiba biang. Ka Wahlyngdoh VHC ha East Khasi Hills District ka long kawei na ki VHC kaba shim ïa ka sienjam ban sdang ban rep krai khnang ba kin ïoh ban kyrshan ïa ki longkmie kiba armet bad kiba dang ai buiñ khun. Ha ka juh ka district, ka Mawsadang VHC pat ka lah ïatreilang bad ka Fishery department ha ka ban ri dohkha khnang ba kin ïoh ban sam sha ki longing ki bym lah ban ïoh ïa ka bam kaba biang.      

Kine ki dei tang khyndiat ki lad ki lynti ba ki VHCs ki sdang ban shim lada ki don ka jingtip bad jingsngewthuh ïa ki jingeh ba ki nongshong shnong ki ïakynduh.

Ka lynti shakhmat:  Haduh kine ki sngi ba mynta kumba 98% la seng ïa ki VHC ha baroh ki shnong ha ka jylla. Lah ban ong ba kane ka dei ka kambah kaba khraw ba la lah ban seng ïa ki. Tangba ka kam pat kam kut tang hangne.

La shim pat ba na kine ki VHCs ba la seng, tang kumba 38% kat kum ka jinglum jingtip na ka VHC app jong ka sorkar Meghalaya, kiba lah ban pynlong meeting barobor haduh shiteng snem jong u snem 2025. Ka daw ka long ba napdeng kine, don ki kynhun VHC ki bym don ka jingsngewthuh shai kumno ban pynlong meeting ne ban kren sha kiwei pat shaphang ka koit ka khiah.  

Kumta, na ka liang ka sorkar, ka la sdang ban pynlong ïa ki program ha kaba ki VHCs kiba treikam bha ki khot sngewbha ïa ki VHCs ki bym lah ban pyntreikam bha khnang ba kin ïoh jinghikai ne ïoh nuksa ha ka ban pyntreikam ïa ki VHCs ha la ki shnong ki shnong.

Ka Sorkar marwei kan nym lah ban kyntiew ïa ka koit ka khiah khlem ka jingïatreilang jong ki paitbah.

Ka jingdon bad ka jingtrei kam ratbah jong ka VHCs ka pyni shai ba kum ka shnong ka lah ban kyntiew ïa ka koit ka khiah. To ngin sumar, ai jingkyrshan, bad shim bynta ha ka jingïaid lynti jong ka jylla Meghalaya ban ïoh ïa ka koit ka khiah kaba kham bha.

I Dr Marbabiang Syiemlieh i dei i Senior Consultant jong ka Gender bad Social Mobilization jong ka Meghalaya State Health Systems Resource Centre bad i Preety Syiemlieh i dei i Junior Consultant jong ka Gender bad Social Mobilization jong ka Meghalaya State Health Systems Resource Centre.