Babu Kular Khongjirem
Ka dei ka sien kaba nyngkong eh ha ka histori jong ka jylla ba kine ki party ba la ïalam ïa ka Sorkar MDA-II ha Meghalaya kin shun thlong mluh thlong sying bad bishni palat ïa ki nonghikai skul kiba hap hapoh ki Deficit System ha ka Jylla Meghalaya.
Naduh ka por jong ka 2nd State Pay Commission ter ter haduh kane ka last 5th State Pay Commission jong ka Meghalaya ka la ju siew tista (regular payment) ïa ka Dearness Allowance (DA) sha baroh ki nonghikai skul Deficit. Ki nongtrei sorkar ki ju ïoh ïa ka DA tang shu mar ïa pynmih ïa ka hukum Sorkar ne Order ka sorkar katba ki nonghikai skul Deficit pat ki ju ïoh kham hadien, kata, hadien shi bnai ne ar bnai hadien ba la mih ka hukum sorkar. Kito ki bnai 2, ne 3 bnai ki bym pat ïoh, ka sorkar ka la ju siew tista beit manla ka por ïa ki kum ka Arrear DA kham hadien. Ka Sorkar kam ju pynduh satia ban ai ne siew ïa ka DA katkum ka Order ne hukum Sorkar ba la ju pynkiew DA da ka Sorkar na kawei ka por sha kawei pat. Phewse! kumba iuh tdong bsein, mynta kumba shi snem tam eiei, kane ka sorkar MDA-II hapoh ka jingïalam jong ka party NPP,UDP, bad kiwei kiwei ka la pynsangeh kynsan ban siew DA ïa ki nonghikai ha ki skul Deficit.
Kumba ka la long mynta, ki nongtrei Sorkar la dep kyntiew ne pynkiew ïa ka DA na ka 43,% sha ka 49% bad sa mynta ka sien pat, katkum ka Office Memorandum Sorkar kaba 28th Oct’ 2025 ba la soi da u Vijay Kumar Mantri la pynkiew pat sa na ka 49% sha ka 51%.
Ka jingpynkiew ïa ka DA ka long shisien manla ka 6 bnai ha ka dor 3% man ka DA lait noh tang ha kane ka sien ba ka Sorkar MDA-II ka la pynkiew tang 2% ym shuh 3% kumba ju ai mynshwa (kata na ka 49% sha ka 51%).
Haba phai pat sha ki nonghikai skul Deficit, kiba pli ki la shah leh bein, shah niew bein, shah ibein bad shah leh kput ha kane ka Sorkar haduh ban da jem khnap artad jai. Ka Education Dept lyngba utei u juh u Officer heh sorkar ka la pynsahngeh shi syndon ïa ka DA ki nonghikai skul Deficit tang haduh ka dor 43% , ka dor ba la pynkiew naduh mynshem snem 2024.
Ka DA ba 49% ruh ki la shah pynduh noh yn nai ïakren ne phoh sniew ïa ka DA ba 51% kaba dang shu pynmih hukum ka Sorkar dang shen ha kine ki khyndiat sngi ba ladep.
Balei ka sorkar MDA-II ka la leh khyllah, leh palat ïa ki nonghikai skul Deficit haduh katne katne? Na kaei ka daw ba ka la shu pynduh DA bym hok khlem kano kano ka daw ne nongrim ba biang? Balei ka la leh bein (tortured) bad leh kput bein ïa ki nonghikai skul Deficit haduh katne katne? Imat kane ka Sorkar ka la bishni bad shun shaba palat ïa ki nonghikai skul Deficit naduh mynshem snem haduh ba ka mut wat ban pynhiar kyrdan syndon ïa ki na ka kyrdan Sanctioned Post (Deficit System) sha ka Non Sanctioned Post (Contract System) ha ka dur jong ka Meghalaya Education Grant ne MEG kumba la pynpaw shynna da kane ka Sorkar ba mynta.
Hynrei, kaba kham itynnad pat mynta ka long ba kane ka Sorkar ym tang ba kam shaniah ne ka shun ïa ki nonghikai Deficit hynrei ka la sdang sa ban duh jingshaniah wat ïa la ki nongtrei lajong namar na ka dor jong ka DA ba la ju pynkiew 3% man ka por, mynta pat ka la ai bad pynhiar sa tang 2%, kata, na ka 46% sha 49% katba na ka 49% pat sha ka 51% (kat kum katei ka OM kaba 28th,Oct’, 2025). Ka jingkiew ka la long sa tang 2% ym shuh 3%. Ka Sorkar ka la sdang ban pynduna noh 1% mynta ka sien. Kane ka jingsdang pynduna ka Sorkar ïa ka dor ka DA kan ktah mationg shi katdei eh ïa ki nongtrei Sorkar (Govt.servants). Imat, ka sorkar kam don shaniah shuh ïa ki nongtrei lajong mynta ka sien. Lane, imat ki nongtrei jong ka kim trei smat ne trei hok ne leh sting ïa ka kam kumba ki ju trei mynshwa. Imat, ka rukom trei jong ki kam i ïadei ne kam i ïahap shuh bad kito ki por mynshwa. Na kata ka daw, ka bainong ba ki nongtrei Sorkar ki la ïoh, la pynduna noh ïa ki khamakha shi percent (1%) shwa mynta ka sien . Lada dang ïai bteng biang kane ka jinglong bym shaniah ka Sorkar ïa ki, kan sa poi ka por ba sa ha kawei ka sien pat kin sa pynkiew sa tang 1% syndon bad 0% ter ter. Kata, na ka 51% mynta kin sa ai pat sa tang 52% ei ei ha kawei ka sien lada ki ïasuk ïahun kumne kumba long mynta..
Hato, ki nongtrei Sorkar ki pyrkhat neem ba ki shah pynhiar kyrdan (degraded) lem kumba la leh ïa ki nonghikai Deficit. Hato, ki nongtrei sorkar kin shu ïa hun shu ïasuk ne kmen tohhoh ne kmen shongshit tang ba ïoh ne kiew ka pisa DA khlem da pyrkhat bha ïa ka burom ka ijot, ka jingktah ne ka jingshngaiñ jong ka lawei jong ka kam ba ki trei (future security of services)?
Hap ïa pyrkhat bha ruh ïa kum kine ki buit sianti, ki buit tuh bad buit rieh ïoh ki kylla long pynban ki jingriam ba la thmu khnang ka Sorkar (Govt.pre- planned trap) ba la thaw buit lypa (pre-planned) da kita ki ‘riewstad bad ‘riewshemphang jong kane ka Sorkar lyngba kita ki Expert ne Consultancy ba la thung khnang ka Sorkar ban pynjah burom (undermined) pynban ïa ki tnat treikam bapher bapher jong ka Sorkar Meghalaya.
