KA KHRISTMAS BAD KA JINGPYNÏAP DUSMON ÏA KI KHUNLUNG : KYRSOIBOR PYRTUH

Haba u Herod u la sngewthuh ba ki nongwan jngoh na mihngi ki la shukor ïa u, u la bitar lep. U la ai hukum ban pynïap ïa ki khynnah shynrang baroh ha Bethlehem bad ha ki shnong ba-marjan kiba la dap ar snem bad kiba kham rit” Mathaios 2:16.

Kaei kaba jia mynta ha ka Nongbah Gaza, ka shnong ba ka Ri Israel kaba la kurup jubor, ka dei ka jingleh dusmon da ka jingthmu ban pynduh jait shi syndon ïa ki Arab ka Ri Palestine. Ha ki lad pathai khubor ngi ïohi ïa ka jingïap jong ki khunlung bad ki khynnah rit kaba la ishyrkhei bad kane ka ktah wat ïa ngi kiba don sha jngai da ki hajar mile na ka Ri Palestine. Ka thma pynduh jait ïa ki jaitbynriew ka dei ka atiar ba ki heh paid ne ki Ri khraw bor ne ki nongsynshar ba runar ki pyndonkam ban pynïeng, ban pynksan tang kawei ka rukom synshar bad ban synshar tang da kawei ka kynhun ïa ka pyrthei. Ki thma ban pynduh jait ïa ki jaitbynriew kiba rit, ki la jia naduh ki por hyndai, ha kaba kawei ka jaitbynriew ka thombor pyrshah ïa kawei pat ka jaitbynriew kaba rit paid bad kaba tlotbor. Ngi pule ïa kine ki khanatang ha ka Baibl bad kumjuh ha kiwei de ki parom shabar jong ka Baibl. Kaba kham sngew shyrkhei ka long ba ha ka spah snem kaba ar phew ka la don ka jingpynïap beiñ ïa ki Jiw da ki shipai Nazi ka Ri Germany, ka jingïaumsnam ha Rwanda, ka jingthombor ïa ki Rohingya bad mynta kumne ka jingpynïap dusmon ïa ki nongshong shnong ka Nongbah Gaza.

Ha kane Khristmas nga ïa ïeng ryngkat bad ki paralok Khristan jong ka Ri Palestine, kumjuh ruh bad ki Arab, ki Jiw lem bad kiwei de kylleng ka pyrthei kiba pynpaw ïa ka jingsngewsih bad ka jingbitar pyrshah ïa ka jingther bomb lynger ïa ki ïing ki sem jong ki briew bad ka jingpynjulor ïa ki Hospital. Ka jingthombor jong ka Ri Israel ïa ka shnong Gaza ka la palat hi liam haduh u pud ba ki khanglad wat ïa ki jingai jingïarap ïa ki briew kiba mynsaw, kiba ïapthngan bad kiba phetwir. Ki dur jong ki khunlung, ki khynnah kiba ingkhong ka met bad kiba ïap na ka jingther bom kin ym lah shuh ban dam na ka bor kynmaw jong ngi. Hoid, ngin ym lah ban klet bad ngim dei ban klet, bad kito kiba ai hukum ban pynïap briew bad kiba ïashim bynta ha kane ka jingpynïap dusmon, ki leh ïa ka kam be-aiñ kaba khraw tam. Ha kajuh ka por, ka Ri Israel ka dei ban bah khlieh bad shah tian bishar. Kumjuh ruh, ngim pdiang satia ïa ka jingpynïap briew bad ka jingrong jubor ïa ki briew kiba lui lui kumba la leh da ki riewkieng atiar ne ki lehnoh. Kine ki kynhun lehnoh ruh ki dei ban shah bishar bad shah pynrem.

Ka jingkhot ban pynsangeh ïa baroh ki jingrakhe bad jinglehkmen Khristmas ha kane ka snem 2023 ka long kaba shongnia bad ïa kane ym dei ban shu leh tang ban pyndep rukom, hynrei ngi dei ban theh lut ka met, ka mynsiem bad ïa ïenglang ha syndah ki nongshong shnong jong ka nongbah Gaza, khlem da ñiewtang ïa ka jait, ka kynja bad jingngeit jong ki. Hangno hangno ba ngi don ngi dei ban pynsawa jam ïa ka khubor ba kane ka jingpynïap dusmon ïa kumba 7000 ngut ki khunlung, ki khynnah bad ka jingpynkylla phetwir ïa ki 1.7 million ngut ki nongshong shnong ka Nongbah Gaza ka dei ban kut noh mynta hi. Ka dei ka kamram bad jingkitkhlieh jong ngi kum ki Khristan ban pyrta shla- Keiñ noh ka Jingïapynïap, Keiñ noh ka Jingpynjulor, Ai noh ka Jinglaitluid ïa ka Ri Palestine bad kane ka dei ban long ruh ka jingduwai jong ngi ha kane ka Khristmas.

Hato kane ka jingpynïap dusmon ïa ki khunlung, ki khynnah ha ka shnong Gaza kaba jia mynta ka don jingïasyriem bad ka khanatang ha ka por ba kha ïa u Khunlung Jisu? Palat ar hajar snem mynshuwa, ha ka por ba kha ïa u Jisu, ka Ri Palestine ka don hapoh ka jingsynshar jong ka Hima Rome bad ka Hima Rome hyndai ka synshar bad leh donbor kumba leh kiwei de ki Hima pyrthei kiba thombor ïa khun ki raïot kiba shah synshar. Ka History shaphang ka Hima Rome hyndai ka ïathuh ba dei u Kaisar Augustus uba synshar ïa ka Hima Rome ha ka por ba kha ïa u Jisu bad u dei u Syiem uba nyngkong eh hadien ba la pynkylla ïa ka Hima Rome na ka jingsynshar paidbah sha ka jingsynshar lah duh ki Kaisar. Une u Kaisar Augustus u long uba stad bad uba sianti, ha kaba u la kurup lut sha lade ïa ka bor shipai, ka bor thaw aiñ bad u la saiñdur ïa kata ka jingsynshar kaba ki khot ka “Pax Romana” lane ka jingsynshar jong ka jingsuk ha ka Hima Rome baroh kawei. Phewse, ka jingsuk kaba ki Kaisar ki kren ne wanrah hapoh ka Hima ka long da kaba thombor, da kaba set byndi, da kaba pynshitom, da kaba khñoit beiñ bad pynïap dusmon ïa ki briew.

Ka Baibl ka ïathuh shibun ki khana kiba ïasnoh bad ka jingkha ïa u Jisu. Ha ka Khristmas kaba nyngkong, U Joseph bad ka Mari ki dei tang ki nongbylla sngi kiba krih na kawei ka shnong sha kawei pat ban kamai jakpoh. Haba ka Mari ka la pun ïa u Jisu ka la leit phai sha la shnong, sha Bethlehem na ka bynta ban pynrung kyrteng ha ka census bad kam dei kaba shu jia ryngkhat ba ka por ruh ka la dei ïa ka ban kha ïa u Khun (Jisu) sha ka pyrthei. Watla u Joseph bad ka Mari ki dei ki trai shnong jong ka Bethlehem, hynrei kim don khyndew bad kim don la ka jong ka ïing ban pynthiah ïa u khunlung Jisu namar ka khyndew jong ki trai shnong baroh la kurup noh da ki nongsynshar ka Hima Rome.

Ka Khristmas kaba nyngkong ka dei ka por kaba jynjar tam bad ka Ri Palestine ka dap da ki jingeh, ki jingïaleh bad jingïaumsnam. Katkum ka Gospel u Mathaios, U Joseph, ka Mari bad u khunlung Jisu ki la hap ban phet ïap sha ri Egypt. Ha kata ka por, u Herod u dei u Syiem mraw jong ka Hima Judia bad kane ka Hima ka kynthup ïa ka shnong Bethlehem bad nongbah Jerusalem. U Herod u la synshar ïa ka Hima Judia naduh ka snem 37 SK haduh 4 SK bad dei ha kane ka por ba ka Ri Palestine ka la khihwin da ka jingpynbna ïa ka khubor shaphang ka jingwan longbriew jong u Messaia bad u Syiem jong ki Jiw. Kane ka khubor ka la pynbitar ïa u Herod namar um lah shah ban don mano mano kiba ïeng pyrshah ïa ka bor jong u. Ka mission jong u Jisu kam dei ban ïaknieh khet, hynrei ka dei ka jingïakhun ban tei ïa ka hok bad jingshisha bad ban ïakhun ryngkat bad kiba shah ban beiñ bad ban pynïoh ha ki briew ïa ka jinglaitluid bad jingim ba pura.

U Herod u long u Syiem uba runar bad ka jingrunar jong u ka paw ha ka por ba u hukum ban pynïap ïa la ka jong ka tnga bad ki lai ngut ki khun shynrang tang namar ba u suba ba ki thmu sniew ban pynïap ïa u. Kata ka dei ka jinglong ba runar jong u Herod ba um map ïano ïano kiba u shem ne suba ba ki ïeng pyrshah ïa u. Ki don ki riewstad jong ka Baibl kiba ong ba ym lah ban shem ïa ki jingïathuh khana ki ban ïasyriem bad ka khana kaba la thoh ha ka Gospel U Mathaios, ka lynnong ba kaba ar, kaba kren shaphang ka hukum jong u Herod ban pynïap ïa ki khunlung kiba hapoh ar snem ka rta. Hynrei ki riewstad ki ong ba ïa ka Gospel u Mathaios la thoh na ka  bynta ki Jiw kiba tip bha shaphang kawei pat ka khana kaba ïathuh shaphang ka hukum jong u Pharo, ka Ri Egypt, ban pynïap ïa baroh ki khunlung Jiw kiba dang shu kha. Ïa kane ka khana la ïathuh pateng la pateng ha ki Jiw bad u Mathaios ruh u la thoh shaphang kane ban pynïa syriem ïa u Moses bad U Jisu, kiba long ki nongpynlaitim bad nongpynlaitluid jong ki Jiw.

Ñiuma, ong katba ong, ka Mari bad u Joseph te kin ym klet shuh ïa ka jingshah shitom ba ki la mad ha ka por ba ki im ha ka jingsynshar don bor jong ki Kaisar ka Hima Rome. Da lei lei kim lah ban klet ïa ka jingshah shitom bad ka jingshah pynïap dusmon jong u Jisu halor ka diengphna na ka bynta ki Jiw, ki Arab, ki nong Palestine, ki mraw, ki nongtong dohkha, ki rangli ki juki, ki kynthei bad kiwei kiba shah ban beiñ ha ki Kaisar ka Hima Rome. Kumba u Rev Munther Isaac, u Pastor ka Balang Evangelical Lutheran ha Bethlehem, u kynthoh, “kane ka dei ka Khristmas jong ngi ha kane ka snem, ha kaba ngi ïohi ïa u Jisu hapdeng ki paralok, ki para shnong kiba la duh lut khait ki jingdon jingem ha ka jingim bad u Jisu u don hapdeng kito kiba la shah tap lup ha ki maw, ki shyiap ha ka jingtwa jong ki ïing.” Ïa u Jisu la kha hapdeng ki khunlung, ki khynnah jong ka Nongbah Gaza kiba mynsaw, kiba ingkhong bad kiba shah pynïap dusmon.

Ngin duwai na ka bynta ka jingsuk ka Ri Palestine bad Israel, ngin dwai ruh na ka bynta ka jingsuk ha ka pyrthei, hynrei ngin ym lah ban klet ïa ki dur jong ki khunlung, ki khynnah jong ka Nongbah Gaza, kiba la mong, la mynsaw bad kiba shah pynïap dusmon, tat haduh ba kin ïoh ïa ka jingbishar hok.

Ïa ki paralok Khristan ha ka Ri Khasi, nga don tang kane ban ong bad kyntu, to ngin husiar bad pynrem ïa ki briew kiba ïalap pynksan shaphang kata ka saiñ pyrkhat Christian Zionism ne ka kynhun jong ki riewshitniam Khristan, kiba ong ba ka Ri Israel ka dei ban pynmadan bad pynkylla “parking lot” ïa ka Nongbah Gaza baroh kawei. Kane ka long pyrshah ïa ka Khubor babha jong ka Khristmas kaba ki angel ki la leit pynbna ha ki nongap langbrot ha lum ha ka miet Khristmas kaba nyngkong.