Ar snem lynter ka jingpynïap dusmon ïa ki nongshong shnong jong ka nongbah Gaza bad ki Shnong ka ri Palestine ba ki Khristan ki ju pule bad tip bha

Kyrsoibor Pyrtuh

Lah ar snem kynthih, ka Sorkar jong ka Ri Israel lyngba ki shipai ki pyrton, kiba la tip kum ka Israel Defence Forces (IDF), ki la thom da ka bor ïa ka Nongbah Gaza. Ym tang katta, ka Sorkar jong ka Ri Israel ka leh ki kam pyntriem haduh u pud ba ka thaw khnang ïa ka jingïapthngan ha ka Nongbah Gaza. Khlem pynsngap ïa ki jingdawa bad ki rai jong ka seng ki Ri ka pyrthei, kum ka UNO bad ki Ri kiba bun ban pynsangeh ïa ka jingther bomb bad jinghiar thma ïa ka Nongbah Gaza, pynban ka sorkar jong ka Ri Israel ka ïai pynjur ïa ki kam pynïap beiñ ïa ki nongshong shnong jong ka Nongbah Gaza, khamtam ïa ki khyllung bad ki khynnah. Ngin ym klet ruh ba kumno ka Sorkar ne ki shipai jong ka Ri Israel ki khang lynti ïa ki kali kiba wan kit jingbam, ki dawai dashin bad kiwei ki lad jingïarap na ka bynta ki nongshong shnong jong ka Nongbah Gaza. Ka la don ka por ba ki shipai jong ka Ri Israel ki siat ïap ïa ki nongshong shnong jong ka Nongbah Gaza kiba ap ïa ka pali ban shim ïa ki jingbam na ki kali kiba wanrah bam ïa ki.

Ka Jingpynïap Dusmon ïa ki Khyllung, ki Khynnah: Katkum ka kaiphot jong ka Save The Children, ki khyllung, ki khynnah kiba la shah pynïap dusmon ha Nongbah Gaza haduh mynta ki long 20,000 (ar phew hajar) ngut. Kaba mut 2% na ka jingdon ki khynnah ha ka Nongbah Gaza ki la shah pynïap naduh u bnai Risaw (October) jong ka snem 2023. Ka kaiphot ka ban shuh shuh ba kumba 1009 ngut ki khynnah jong ka Nongbah Gaza kiba shah pynïap ki dei kiba hapoh shisnem bad jan mar shiteng na kita, ki dei kiba dang shu kha. Nalor nangta, sa 42,011 ngut kiwei pat ki khynnah ki la mynsaw jur bad kumba 21,000 ngut ki la anna ka met ka phad bad kine kin ym lah shuh ban khie khlieh ha ka jingim. Kane ka kaiphot ka long tang halor ka jingïap bad jingmynsaw jong ki khyllung, ki khynnah, khlem da ñiew ïa kiwei pat ki nongshong shnong kiba la shah pynïap bad ïa ka jingpynjot, jingpynjulor ïa ki ïing ki sem, ki hospital, ki skul bad ki shnong ki thaw.

Ki Jingïatai Nia bad ki Jingïakhih Pyrshah halor ki Kam Pyntriem ka Ri Israel: Ka jinghiar thma donbor jong ka Ri Israel ïa ka Nongbah Gaza, ka la pynmih ruh ïa ki jingïakren bad jingïatai nia kiba khluit ha kylleng satlak ka pyrthei. Kylleng ki Ri bad ha ki katto katne ki Jylla jong ka Ri India, ki nongshong shnong ki la pynlong ïa ki jingïakhih pyrshah ïa ka jingpynïap dusmon jong ka Ri Israel. Mynta kumne, lah ar kylla ki riewïakhih, ki riewlaitluid bad ki riewshlur na ki Ri kylleng ka pyrthei, kaba kynthup ïa ka Greta Thunberg bad kiwei, khlem tieng khlem riej ki la leit tur da ki lieng “flotilla” shaduh shajan ryngkew jong ka Ri Palestine na ka bynta ban ai jingïarap, ban ai jingkyrshan bad ban pynpaw hakhmat ki nongshong shnong jong ka Nongbah Gaza ba ki nongshong shnong jong ka Pyrthei ki don ryngkat ha syndah jong ki hapdeng kine ki ar snem jong ka jingshah ban beiñ. Ka jingïakhih jong kine ki riewïaleh khlem ka jingpynumsnam, hynrei tang dang ka mynsiem jong ka jingieid bad jingïatiplem, ka long ka ban sah kynmaw ha ka history jong ka pyrthei. Ka jingleh jong ki, wat la kam shym la lah ban pynsangeh ïa ka jingpynïap dusmon,  hynrei ka long ka nongmuna kaba khraw bad ka ai jingkyrmen ïa ka pyrthei bad khamtam eh ïa ki nongshong shnong jong ka Nongbah Gaza.

Hangne ha Nongbah Shillong ruh ki la mih ki jingïakren bad ki jingïatai halor kane ka bynta. Don bun kiba pait ka mynsiem ban ïohi ïa ki dur khih ba ki khyllung, ki khynnah ki mynsaw, ki shah pynïap bad ba ka snam jong kiba lui lui ka lyngkien ha madan, ka jingshah pynjulor jong ki hospital, ki skul, ki ïing bad ka jingshah pynïap dusmon jong ki briew ha ki kuli bad ki bomb jong ki shipai ka Sorkar Israel. Ki don kiwei pat, naduh nyngkong ka sngi ki ïengskhem ha ka nongrim bad pynpaw ba ka Ri Israel kam don hok ban hiar thma bad ban kurup ïa ka khyndew ka shyiap jong ki Arab jong ka Ri Palestine. Ka Ri Palestine ka dei ka Ri kaba laitluid ha kaba ki nongshong shnong jong ka, kiba kynthup ïa ki Arab, ki Khristan, wat ki Jiw ruh, bad kiwei ki jaitbynriew ki don ka hok ban synshar hi da lade ïalade bad ban im laitluid. Pynban la palat 70 snem mynta, ka Ri Israel ka la kurup da ka bor ïa ka khyndew ka shyiap, ka leh be-aiñ bad pynkheiñ ïa baroh ki aiñ bad ki soskular kiba la ïateh da kaba kurup bad synshar donbor ïa ka Ri Palestine.

Ki Riewshit Niam Khristan (Christian Zionist) bad ka Rukom Pule ïa ka Bible: Ha kawei pat ka liang, ka Nongbah Shillong ne Jylla Meghalaya, ki dei ki shnong ha kaba bun na ki nongshong shnong ki dei ki Khristan, kaba mut kiba pule bad ngeit ha ka Bible. Kumta ki don katto katne na ki nongshong shnong kiba pynksan jubor bad ong ba katkum ka Bible ka Ri Israel ka don ïa ka hok ban hiarthma ne wat ban pynshitom ne pynïap ïa ki nongshun kiba ker sawdong ïa ka. Kumta ki pynksan ba ka jingleh jong ka Sorkar jong ka Ri Israel ka long kaba shongnia bad ki pynshong nongrim ïa ki nia ki jutang jong ki ha ka Bible. Kine ki kynhun ki pyrshang ruh ban ïalam bakla, ba ki Khristan ki dei ban kyrshan ïa ka jingleh jong ka Ri Israel (kaba mut wat ïa ki kam pynïap briew dusmon ruh) pyrshah ïa ki nongshong shnong jong ka Ri Palestine. Kane ka jingpyrkhat long kaba mynsaw haduh katta katta bad ka long ka pop kaba khraw. Ka long pyrshah ïa ki jinghikai jong ka Bible bad ïa ki jinghikai jong u Jisu Khrist ban kyrshan ïa ki kam pynïap briew bad ki kam thombor. Kine kiba pynksan jubor ïa ki kam pynïap briew dusmon jong ka Sorkar jong ka Ri Israel, ki dei ki riewshitniam Khristan ne kita ki Christian Zionist bad ki long ka jingma kaba khraw ïa ka imlang sahlang bad ïa ka pyrthei.

Kine ki riewshitniam Khristan ki pyrshang ruh ban tynñian jubor ha ki jingmut jingpyrkhat jong ki riewngiet Khristan ba ki dei ban kyrshan ïa ka Ri Israel. Hynrei da kaba shai bad halor ki nongrim jong ka jingshisha ngi dei ban khylliap ïa ki nia jong ki bad kdew pyrshah; ba ka rukom pule Bible jong ki riewshitniam Khristan ka long kaba bakla bad mynsaw. Kim pule bniah, hynrei ki shu pule thohmut thohmat, ki shu pule jied bad sot ïa ki dkhot Bible nangne bad nangtai ban pynksan jubor ïa ka jinglong khim jingmut jong ki. Ka Bible ka dei ka ktien jong u Blei bad ka dei ruh ka Kotbah kaba ïathuhkhana shaphang ka History jong ki Jaitbynriew bad ki pateng bynriew kiba pher, kaba kynthup ïa ki Jiw, kiba im ha ki thaiñ pdeng mihngi jong ka Pyrthei, kata ka Ri Palestine, Israel, Syria, Iraq, Iran bad ki Ri Arab kiba mynta.

Ïa ka Bible ym lah ban pule kumto laiñ pa laiñ, hynrei dei ban pule bad sngewthuh ruh ïa ki jingmut kiba don hapdeng ki laiñ ne ki kyntien (sentence). Khamtam eh, haba pule ïa ka Bible ngi dei ban tip ïa ka jinglong jingman jong kato ka juk, ka jinglong jong ka imlang sahlang, ka synshar khadar, ka ïoh ka kot, ka jingim jong ki briew bad kumta ter ter. Lym kumta ngin ym shemphang lano lano ruh ïa ka Ktien u Blei (Bible) bad kan long lehnohei ka jingpule jong ngi.

Ka Kitab Barim (Old Testament) jong ka Bible, kam dei tang kawei ka khana lymne kyrsoi tang na kawei ka tyllong. Ki don saw tylli ki tyllong kiba kongsan ne kita ki Four Documentary Sources, kiba pynkha ïa ka Kitab Barim. Kita ki tyllong ki long kine, ka Yahwist source, ka Elohist source, ka Priestly source bad ka Deuteronomist source ne haba kren kyllum ka JEPD. Kine ki tyllong ki pashat la ki jong ki khanatang shaphang ka jingpynlong, ka jingwandur, ka jingsan bad jingïaid lynti jong ka jaitbynriew Hebrew, ka jingleit buhai shnong ha Ri Palestine bad kiwei de ki jingjia kiba kongsan. Kumta haba pule ïa ka Bible bad ïa ki khanatang kiba don hapoh jong ka, ngi hap ban thwet, ban thir, ban tih bniah naduh tynrai bad na ki tyllong kiba dei, ym ban shu pule ruma rutit kumba leh ki riewshitniam Khristan. Lehse, ka rukom pule Bible jong ki riewshitniam Khristan ka pynpoh dor bad pyntlot noh ïa ka bor jong ka Ktien U Blei.

Na ka bynta ki riewshitniam Khristan bad ki riewthrang snam, kine ki dkhot na ka Bible ki khang pyrshah ban pynjaw ïa ka snam jong kiba lui lui- Ha ka kitab Proverb 6:16-17 la thoh, “Don hynriew tylli kiei kiei kiba U Trai u isih bad kiba long ka jingijli ïa u: ki khmat kiba sarong, u thylliej uba lamler bad KI KTI KIBA PYNMIH ÏA KA SNAM KIBA LUI LUI”. Bad ha ka Kitab Deuteronomy 19:10 U Blei u hukum kumne, “BAN YM THEH KEIÑ ÏA KA SNAM BA LUI LUI ha ka Ri kaba U Trai uba Blei jong me u ai ha me…”

Ki Shnong Ha Ri Palestine ba ki Khristan ki Ju Pule bad Tip Bha:  Ka shnong Bethlehem, ka shnong ba la kha ïa u Jisu Khrist, ka dei ka shnong kaba don ha West Bank jong ka Ri Palestine, pynban ka dei ka shnong kaba don mynta hapdeng ka jingïakynad bad jingïaumsnam kaba jur, khamtam hadien ba ka Ri Israel ka thom da ka bor shipai. Katba ka Nazareth pat ka dei kawei na ki Sorbah hapoh ka Ri Israel kaba bun na ki nongshong shnong ki dei ki Arab bad kane ruh ka dei ka jaka kaba jyrwit jyrwat ka jingïadei hapdeng ki Jiw bad ki Arab haduh mynta mynne.

Ha ka por ba kha ïa u Jisu Khrist, ka Bethlehem ka hap hapoh ka jingsynshar jong ki bor nongwei, kata ka Hima Rom hyndai bad ka history ka ïathuh ba ki Kaisar ne Patsha jong ka Hima Rom ki leh ïa ki kam pyntriem, ki ban beiñ bad pynjynjar sat ïa ki nongshong shnong. Ki pynshitom bad pynïap dusmon ïa ki nongshong shnong bad ka Khristmas kaba nyngkong ruh ka dei ka Khristmas kaba lyngkien da ka snam namar ba U Herod uba long u syiem mraw jong ka Hima Rom, u hukum ban pynïap ïa baroh ki khllung kiba hapoh ar snem ka rta. Kane ka hukum ka la mih namar ba u Herod u thmu ban pynïap noh ïa u Jisu Khrist.

Ngim lah ban len ba ka jingsynshar donbor bad ka jingban beiñ jong ka Hima Rom ïa ki nongshong shnong ka Ri Palestine ha ki ar ahajar snem tam kiba la leit noh, ka la ktah jur ïa ka jingim jong u Jisu Khrist. Hynrei ym tang ba ka ktah, ka la saiñdur ruh ïa ka jingim, ïa ka saiñpyrkhat bad ïa ki kam jong U. Ha kiwei pat ki kyntien lah ban ong, ba kane ka la pynlah ïa u ban saiñdur janai ïa ka Khubor Babha ne Gospel ne ka khubor jong ka jingpynim bad jingpyllaitluid, kumba u la pynbna ha Nazareth. Kane ka khubor babha, ka kdup lang ïa ki kiei kiei kiba kynja mynsiem bad kiei kiei kiba kynja doh. Ka doh bad ka mynsiem ki dei ban ïa-im lang.

Ka khubor kaba bha ba u Jisu Khrist u pynbna ha Nazareth ka dei u prew uba tbeh jingshai ïa ka lynti ïaid bad ïa ka ministry jong U ban tei ïa ka hima u Blei hangne ha pyrthei. Ka hima kaba hikai bad ngeit ha ka hok, ka shikyntien, ka hima kaba hikai shaphang ka synshar hok bad ka bishar hok, ka hima kaba ngeit bad seng nongrim ha ka jingieid, ka jingsuk, ka jingïalong mar ryngkat para briew bad ka jingïaburom kylliang iwei ïa iwei pat. Ka Hima u Blei ba u Jisu u tei, ka dei ka Hima jong ka Jingieid bad kane ka Hima jong ka Jingieid ka ïeng pyrshah ïa ka jingïaumsnam bad jingpynïap briew.

U Rev Munther Isaac, u Pastor jong ka Balang Lutheran ha Bethlehem u ong, “Nga khot ïa ka pyrthei ba kin peit ïa ka jingïakynad hapdeng ki Jiw bad ki Arab ha Ri Palestine lyngba ki khmat jong u Jisu Khrist. U ban shuh shuh bad ong, ba bun na ngi, ngim ngam jylliew, kumta ka jingngeit jong ngi ka long kaba jyndong bad ngim ju kylli kaei kaba u Jisu un leh ha kane ka khyllipmat kaba mynta ha kaba ki khyllung bad ki khynnah ki shah pynïap dusmon kumne”.

(Kane ka jingthoh la pynmih ruh ha ka RaiotWebzine)