KA G20 SUMMIT HA MEGHALAYA: UNVEILING ‘NATURE SOLVES’ – A NEW FRAMEWORK FOR OUR SUSTAINABLE FUTURE

Shillong, Naitung, 06: Ka sorkar Meghalaya ka la sdang ia ka conclave kaba ar sngi halor ka phang kabadonkam bha kaba  iadei bad ka jingkylla jong ka suiñ bneng, ‘Nature Solves : A New Framework for Our Sustainable Future” hapoh la lama jong ka G20 Summit kaba la pynlong da ka sorkar India.

U Myntri Rangbah ka jylla u Conrad K. Sangma u la ai ia ka jingkren ba kyrpang sha ki nongmihkhmat na ki Ri bapher bapher kiba kynthup na  ka United Nations, na ka ri Mexico, Sri Lanka, Kenya, France, Nepal, USA, Bangladesh, Italy, Germany, South Africa, Brazil, Maldives, Rome bad ruh ki kynhun kum na ka World Economic Forum, SEWA India, ASCON India, South African BRICS Youth Association (SABYA), TERI India, nalor kiwei ki ban shim bynta lang ban iatai halor ka phang kaba iadei bad ka jingkylla jong ka suin bneng.

Ha ka jingplie ia kane ka lympung la sakhi lang da u Chief Secretary jong ka Jylla u Bah D.P. Wahlang,  ka Eenam Gambhir, Joint Secretary (G20), Ministry of External Affairs, Government of India,  Kong Laetitia Bruce Warjri, Head of Communications and Outreach, Observer ResearchFoundation, India,  Samir Saran, Chair, T20 Secretariat; Member, T20 India Core Group, bad  President Observer Research Foundation, Indiaa bad ka Aparna Roy, Fellow, Lead, Climate Change and Energy, Centre for New Economic Diplomacy, Observer Research Foundation, India.

Haba kren ha kane ka sngi, u Myntri Rangbah u la ong, ‘Kane ka rynsan ka ailad iangi ban pynkynmaw ia ki paidbah ba ka jingkylla ka suinbneng kadei kaba shisha bad ka la jia mynta hangne hakhmat jongngi. Ngi dei ban tip ia ka jingshisha halor kane ka bynta. Ka sorkar ka la tip ia kine ki jingjia baroh bad kumta ka wanrah ia ki sienjam kumno ban pyniabiang lang. Mynta ka sngi haba ngi ialum lang ha Meghalaya nga kwah ban ong ba ki paidbah ka Meghalaya ki don ka jingiadei kaba jan bha bad ka mariang, bad ki long kiba la kyrkhu ruh ban ioh ia ka mei mariang kaba don laiphewjait ki jingphylla ha ka ia kiba ngi dang ri bad sumar haduh mynta mynne ia ka mei mariang.

Ka pyrthei mynta ka don hapdeng ka khim khait da ka jingwan jong kine ki jingkylla ka mariang, ka jingpynsyllen ia ki khlaw, ka jingduh noh ki khlaw ki btap bad ki jingdon ha ka mariang, bad khamtam ka jingjur ki jingpynjaboh ia ka mariang. Kumta kine kiei kiei baroh ki dawa iangi ba ngin pynleit jingmut bad pynkylla ia ka rukom pynleit jingmut ha ka jingiakhun ban pynneh ia ka.

Lyngba ka Centre of Excellence project, ngi khmih lynti ban pynlong man u snem ia ka jingkynduh lang ban ailad ia ki paidbah ba kin iasyllok bad iatai halor ki mat kiba iadei bad ka jingkylla ka suinbneng bad kiwei kiwei ki mat ba ktah ia ka mei mariang. Kumta, da kaba treilang, ngin sa lah ban don ha ka lynti jong ka lawei kaba don jingkyrmen kaba ka jingstad jong ka mei mariang kan btin lynti ia ngi bad ka bor jong ka jingiatrei lang kan iarap iangi ban jam shakhmat.

Haba bynrap lang, u Chief Secretary ka Jylla, Bah D.P. Wahlang u la ong, “Naduh kine ki khyndiat phew snem ba la dep, ngi la sakhi ïa ka jingkylla kaba suki ha ka jinglong jingman jong ka mariang. Kum u khynnah rit, Nga kynmaw halor ka jingdon bun kyrhai ki soh ñiamtra ha shnong, hynrei mynta ki la duna shibun namar ka jingkylla ha ka suiñ bneng. Kane ka pynkynmaw halor ka jingdonkam ban shimkhia mardor ban ïaleh pyrshah ïa kane ka jingkylla sted ha ka suiñbneng bad ka jinglong jingman ha ka mariang.

U la ong ruh ba na ka liang ka sorkar Meghalaya hapoh ka jingïalam jong u Myntri Rangbah ka la shim ïa ki sienjam ba tyngeh ban ïakhun pyrshah bad ban pynneh pynsah ïa ka jinglong jingman ha ka mariang. Kawei na kine ki sienjam ka dei lyngba ka Payment for Ecosystem Service (PES) program, ïa kaba la dep lypa ban pyntreikam haduh palat 50,000 hectare na ka bynta ki jingthung jingtep. Kane ka sienjam ka pynapw halor ka jingkut jingmut ka jong ngi ban lah ban pynneh ïa kane ka jingpyrshang bad ban pynneh pynsah ïa kiei kiei kiba don tynrai ha ka mariang.

Nalor kata u la ong ruh ba ki samla ki don ïa ka bynta kaba kongsan na ka bynta ban ïaleh pyrshah ïa kane ka jingkylla ha ka mariang hapoh ki shnong ki thaw ki jong ki. Ka dei lyngba ka jingsngewtynnad, ka jingkut jingmut bad ka jingtrei borbah ka ba ngin lah pat ban wanrah ïa ka jingkylla kaba don jingmut. U la ong ruh ba ka wanrah ïa ka Centre of Excellence for Natural Resources Management ka long kaba kongsan na ka bynta ban wanrah ïa ka jingkylla kaba khraw halor kane ka bynta.

U la ong ruh ba kum ki nongshong shnong ki don ïa ka bynta kaba hakhmat eh na ka bynta ban pynneh ïa ki jingpyrshang barim.Ka Lawkyntang ne Sacred Groves ka la mihkhmat ïa ka jylla ha kaba ïadei bad ka jingpynneh pynsah ïa ka mariang ïa kaba la pynshong nongrim katkum ka jingnang jingtip bad ka kolshor jong ki mynbarim, kata ha ka jaka kaba ka jingheh kaba haduh kumba 10,000 hectare ha kumba 100 tylli ki jaka, kata nalor palat 150 tylli ki khlaw shimet kiba kdup haduh kumba 2,500 hectate ha ka jylla ïa kine ki jaka la pynneh pynsah da ki nongshong shnong ka jylla.

Na ka liang ka sorkar Meghalaya ka la pyntreikam ruh lyngba ka ‘Green Meghalaya program,’ kaba ai khusnam sha ki shnong kiba lah ban pynneh pynsah bad ai jingïada ïa ki khlaw ki btap. Lyngba kane ka prokram, ka jingthmu ka long ban sumar bad pynneh pynsah ïa kumba 2 lak hectare ki jaka khlaw na ka bynta kine ki san snem ki ban wan. Na ka liang ka sorkar ka la trei ruh khlem shongthait ban ïakhun pyrshah ïa ka jingkylla ha ka suiñbneng lyngba ka ‘State Action Plan on Climate Change 2.0’.

Ha kane ka rynsan iatai kaba ar sngi halor ki sienjam ba thymmai ban ioh ia ka lawei kaba don jingkyrmen, ki paidbah kim dei ban klet ba ki briew ruh ki dei ki nongda nongker bad nongsumar ia kane ka planet kaba la pynkupbor ia ki ban sumar naka bynta ka pateng ban sa wan kadei ka kamram jong ngi baroh ban shim ia ka jingkitkhlieh ban leh ia ka.

Ka sorkar Meghalaya ka don ka jingkyrmen ba lyngba kane ka jingkynduh lang kan long kum ka jingpynkyndit bynriew, bad ka jingshim ia ka jingkitkhlieh ban trei na ka bynta ki kam ki ban pynkhie im biang ia ka mariang. Da kaba leh kumta, baroh kin lah ban thaw ia ka pyrthei kaba ka mariang bad ki khun bynriew ki lah ban ban shong ban sah lang da ka jingsuk jingsaiñ.