KI PULIT KI DEI BAN BAT AIÑ HALOR KA KAM MYNDER HA SOHRA-SHELLA : B.M. LANONG

Wat ki bor pulit-bor sorkar ruh, kiba dei ki nongpeit-nongpynïaid aiñ, ki dei hi ban ïaid thik katkum ki kyndon jong ka aiñ, khnang ba ka jingthwet briew jong ki ha Sohra bad Shella ne shawei-sha ar, kan ym wanrah jingsngewthuh bakla, kumba ïada pynban ïa ki mynder-nongwei, lada ïa katei ka jingthmu la leh da ki bor shnong bor Hima, kiba don ka iktiar jong ka Aiñ, ym kumba la hukum kulmar da ki briew ne ki seng, kibym soi kyrteng.

Ki Dorbar shnong, Raid bad Hima, ki dei ki bor treikam ba la thung da ka District Council, katkum ki aiñ ba ithuh da ki bor Sorkar bad ka Constitution of India. Lada dei ba soi da kitei ki bor, ki pulit ne ka Sorkar kim lah ban tuklar kulmar. Hynrei namar bym don mano-mano ba soi ïa ka hukum beh nongtrei mynder, ka paw ba la leh da ki kynhun bym donbor, kumta ki pulit bad ka sorkar ki don ka bynta ban peit kum ïa kata.

Ym dei ban klet ruh ïa ki jingïakhih beh mynder-ri da ki kynhun  ki samla pule Assam (AASU), ïa ki mynder kiba la wanrung kyrthep hadien ka thma Bangladesh 1971-72. Lada kane ka long, balei shane ym long, namar ki khar Bangla ki rung ki mih katba mon, da kaba suk ha baroh shi lynter u pud Meghalaya- Bangladesh.

Dang ha u Bnai September ’23, kawei ka longkmie ka Pris Suchiang, kaba na Donaskur Jaiñtia Hills, kaba ïadei kam khaii bad ki khar Bangla, ka la shah pynïap bein ha ka por mynsngi ha la ka jong ka bri ha khap Bangla, da kaba pom lyngkhot lyngkhai ïa ka, da ki nongwei kiba leh mynleh paralok.

Dang ha ka taiew ba ladep pat, ki kot khubor ki la thoh halor ka jingshah pom pynïap sa uwei uba kyrteng u Chiang Dhar uba na Umkiang, Jaiñtia Hills ha ka bri kwai jong u hi.

Sa ha u bnai Risaw, (October) pat sa kawei ka kynthei kaba na War Nongshken, ka la ai jaka sah ha ing jong ka, ïa uwei u khar Bangla, uba tang ka kyrteng ruh la sngew jli ban sngap, u Mehmud Ser, bad ka da kam ba u dei u lok jong ka, ynda la leit khynra ki briew ka shnong. Kum ïa kane ruh ka aiñ ka mana. La bishar ne em ïa ka?

Wat ki BSF ruh dang shen ki la siat ïa u bapli u Roning Nongkynrih na Jalynteng, u nongniah trok, hapoh shnong syndon, hajan Mawshun.

Shano ki pulit ki don, shano ki BSF bad ki briew ka aiñ, haba baroh shi lynter u pud, kum kine ki jingjia ki jia man ka por? Namarkata ki bor Hima, bor shnong ki don ka hok ban kem kum ïa kine, ban khanglad ruh ïa ka jingwan jong ki, wat la ki lah ban dei ki mynder ri India, tangba dei ban pyntip ruh sha ki bor Sorkar, namar kum ïa kine ki kam, la buh da ki kyndon aiñ.

KA HOK KI DORBAR SHNONG
Ki Dorbar shnong ki don ka hok bad ka bynta ban peit ïa kino-kino ki kam ha ka imlang-sahlang, khamtam ïa ki jingsniew kiba don hapoh u pud shnong, la ki dei ki kam ïashoh-ïadat ne pynkulmar shnong, ki kam khalai ne khaii kiad-bad buaid tanglang, ne kino-kino ki kam sniew bad ki kam pynma, kynthup ïa ki riew sniew ne nongleh kulmar ha shnong ha thaw bad kiwei-kiwei kiba kum kine. Ki don ruh ki Village Court ha District Council, ïa kiba ki shnong kiba jngai na ka aiñ, ki lah ban thaw ha la ki shnong.

Kumta ki jingmaham, jingpynbna ha Sohra bad Shella ki long ki bynta kiba ki shnong ki lah ban leh, wat ha ki shnong hapoh sor ruh, lada ki sngew ba kam long kaba shngaiñ ban ailad kulmar ïa ki nongwei kibym tip, kiba kumno, kiba wan naei, kiba trei ne leh aiu bad kumta ter-ter. Ki shnong ki don ka bor wat ban pan na ki nongshongwai (kynthup wat ïa ki para Khasi-khara lajong) ïa kitei ki jingtip, khnang ban shngaiñ ka imlang sahlang.

Kan bha namarkata, ba ki bor sorkar kin pynbeit ïa kine ki kam halor kitei ki nongrim, ym ban leh da ki rukom kiban pynshlur pynban ïa ki nongwei ba kin rung kin mih katba mon, khamtam lada wohkjat da ki bor sorkar.

Dang ha u bnai ba la dep, ïakren hapoh ka Dorbar District Council ha Shillong, halor ki mat, kiba kum kitei ki jingjia haneng bad ka Dorbar ka sngew ba ki Shnong ki thaw, ki Rangbah shnong bad ki Dorbar ki dei ban peit bha ban pyrkhing ïa ki jingma-jingsniew hapoh u pud u sam jong ki, da kaba kynmaw ruh ïa ki jingshah pynïap u samla Lurshai Wahlang, ha Shella dang ha ki khyndiat por, ha ki nongwei.

LA NANG PAW KI DAK JINGMA
Bunsien nga la thoh halor kane ka jingthumu ka sorkar India ha u snem 2021, kaba la phah sha ka sorkar Meghalaya ba kan pynbiang jaka sah ïa ki nongtrei kiba kan phah sha kumba 7000 (Hyniew hajar) tylli ki shnong sha nongkyndong, ban sah ki nongbylla mynder, ban thew jaka na suin da kita ki Drone her suin, na ka bynta 5 snem lane haduh ban da dep kam.

Dei ban ai khublei ïa i Bah Titos Chyne CEM ha katei ka por, iba la mynjur ban yn ym ai lad kum ïa katei ka jingthmu ba i kynsha, hadien ba nga la pule ïa katei ka skim kaba don haduh 43 sla bad ïa kaba nga la batai bad kdew ha ka jingïalang ki MDC, ba kane ka skim ka dei kaba don jingma, kaba long kum ka jingriam ïa ki shnong ki thaw jong ngi sha nongkyndong khamtam, ba ki nongbylla khyllah jait na kylleng kin wan sah ha kitei ki 7000 tylli ki shnong palat 5 snem tam, ban pyndep ïa ka jingthew bym lah ban sngewthuh. Nga shem ba kita ki kam thew jingthew kim dei ha suin, hynrei imat ha ryngkew.

Donbok ruh ba u Chief Minister Conrad Sangma, u phah ïa katei ka jingbthah ka Sorkar India sha District Council jong ngi ba kan peit bad ban ai jingmut. Lada jia ba u Chief Minister ula leh hi da ka bor sorkar jong u, da kaba pyndonkam ïa ki DC bad ki bor aiñ, ban katta la leit shuwa ka Meghalaya ban ïa ka Manipur. Dei ban sngewnguh shisha ïa u Chief Minister Conrad, tang halor kane ka bynta ruh.

Peit kiei ki jingjia ba la jia shane dang shen. Dang ha u bnai October, ka shnong Kongthong barit, ka bym shym don eiei ha ka liang ki skim pynroi, ka la ïoh ïa ka kyrdan balai ha ri India baroh kawei kum ka shnong ba don ha khmat ha ka jingroi bad jingkhuid jingsuba. Imat u MP na Bihar, uba la long kum u kynjia kni rangbah ka Kongthong, ula lah ban leh la ka bynta. Kiei kine bad ki thew shano?

Mynta la don sa ki nongïalam na ka ri Khasi jong ngi ïa kata ka seng RSS, kaba wat ki nong India babun ki tip kaei ka RSS bad ki kam bad jingthmu jong ka.

Ki Dorbar shnong, Rangbah shnong, ki Seng Bhalang ha ki shnong, kin sngew kumno kum ïa kine kiei kiei? Lada don ki shnong kiban khang, hato kin shah kem?