NA KA JUK “KA INDIA KA DEI KA INDIRA” SHA KA JUK “HAR HAR MODI”: LYNGBA KA ÏIT KHMIH JONG KA SHILLONG PARLIAMENTARY SEAT : KYRSOIBOR PYRTUH

Ki nongshong shnong ka Bri Hynñiewtrep kaba kynthup ïa ki jaka kiba hap hapoh ka Sixth Schedule bad ki bym hap hapoh ka Sixth Schedule, ki lah ban phah tang uwei ne kawei ka nongmihkhmat sha ka Lok Sabha. Ïa u ne ka nongmihkhmat la pynkup bor da ka Riti Synshar ban trei ym tang na ka bynta ka Constituency, hynrei ki nongmihkhmat ki ïoh ïa ka hok ban tuklar ïa ki kam kiba bun kiba ktah ïa ka Ri baroh kawei. U ne ka nongmihkhmat, hadien ba ki la shah jied, ki jam na ka jylli kaba rit sha ka jylli saiñ hima kaba ïar bad hangta ki kynih bad ïasaid ïa ki jingangnud jong ki paidbah.

Ka Election sha ka Lok Sabha 1977 bad 2024: Ym kham ïohi koit ba ka jingjied nongmihkhmat na Shillong sha Lok Sabha kan shongshit haduh katne katne. Kylleng ka Ri ki sur kynhoi bad ki jingkular (kiba bun ki dei kiba shu pynbieij bad ki bym lah long) ha ryngkat ka ksing ka dhah, ka shad ka kmen, ki kyntien kynthoh bad jingïa kawang ktieh ki shlei. Ha kajuh ka por ka jingïalap election mynta ka snem (2024) kam don pasoh bad don ki khep ba ka long tat dor.

Ha ka snem 1977 ka Party Congress ka pyrta shla ba ka “Ri India ka dei ka Indira” bad kane ka jingpyrta ka la sawa ruh hapoh ka Shillong Constituency. Kane ka jingpyrta ka dei ka jingpynroh ïa ka Indira Gandhi kaba long ka Myntri Rangbah Duh bad ka nongïalam jong ka Congress ha kito ki snem. Ka jingpyrta ba ka “Ri India ka dei ka Indira”, ka dei u symbai jong ka synshar leh donbor bad ka mih na ka jingngeit ba ka jingroi jong ka Ri ka shong tang ha uwei ne kawei ka nongïalam kaba donbor.

Phewse, ka Indira Gandhi ka la shah kynthoh ha ban da jem halor ka jingsynshar leh donbor jong ka bad khamtam eh ka jingpynjari ïa ka Emergency ha ka snem 1975. Kane ka la pynlong ïa ki nongïalam liang pyrshah bad ki nongshong shnong ban ïakhun pyrshah haduh ban da pynrem syndon ïa ka Indira Gandhi ha ka election kaba la long ha ka snem 1977.

Kumjuh ruh ha ka election ha ka snem 2014, ka jingpyrta “Har Har Modi” ka sawa ha ki katto katne ki Jylla bad ka la pynjop bad pynlong Myntri Rangbah Duh ïa u Narendra Modi haduh mynta. Hooid, ka BJP ha kato ka por ka la kyntait ba kane ka jingpyrta kam dei ka jingpyrta kaba la mynjur da ka Party, pynban shibun ki nongshong shnong ki la pynrem bad ki la kynthoh pyrshah ruh ïa ka jingsynshar jong u Narendra Modi. La kynthoh ba ka jingsynshar donbor tang da uwei ne kawei ka nongmihkhmat paidbah ka la paw tyngkreiñ mynta hapoh ka jinglong Myntri Rangbah Duh u Narendra Modi. Lada ym don ka jingteh lakam kan buh ïa ka synshar paidbah ha ka jingma kaba khraw.

Ka jingset phatok ïa ki nongshong shnong kiba buh dak jingkylli halor ka jingtreikam jong ka Sorkar ka dei ka jingleh be-aiñ bad ka jingïuh roit ïa ki hok. Ka jingpynkup bor palat pud ïa ki kynhun tohkit kum ka Enforcement Directorate (ED) bad Criminal Investigative Bureau (CBI) kiba la pyntyrha ïa ki nongïalam liang pyrshah, ki nongthoh kot khubor bad ki riewshimet ka la ktah ïa synshar paidbah. Ka jingpyndonkam bakla ïa ki aiñ Unlawful Activities (Prevention) Act (UAPA) bad Prevention of Money Laundering Act (PMLA) ka la pynsuhjer ïa kiba bun bad kane ka ktah jur ïa ka jinglaitluid bad ïa ki nongrim jingsynshar paidbah kiba la pruid dak ha ka Riti Synshar. Nangta sa ka jingkiew rasong ki kynhun riewshitniam Hindu ka buh ïa ka Ri ha ka jingma.

Ka Shillong Parliamentary Seat 2024: Hato kan long kum ka election ka snem 1977?

Ym lah ban ong ba ka election 2024 kan long thik kum ka election ha ka snem 1977, hynrei ki don ka jingïasyriem bad lah ban ïoh jinghikai na ka. Ka election ha ka snem 1977 ka jia hadien ka jingpynjari bad jingthombor jong ka Indira Gandhi da ka Emergency ha kaba la knieh lut ïa ka jinglaitluid bad ki hok jong ki nongshong shnong.

Ha ka 1 March (Lber) 1977 I Bah Kynpham Singh i la thoh bad pynmih paidbah kawei ka kot lyngkdop kaba i la nam “Ka Shithi Sha U Paralok” bad kane ka shithi ka la long ka jingthoh kaba la pynkhih ïa ki paid nongshong shnong jong ka Shillong Parliamentary Constituency. Ha kane ka shithi i la dumok ïa ki nongïalam ka Party Congress bad ïa ka Sorkar jong ka Seng APHLC ha ka Jylla ha kato ka snem. Lyngba kane ka shithi i Bah Kynpham i la kdew ïa ki mat bad ka jingbymlah treikam jong ka Sorkar Jylla bad kane ka shithi ka la pynkhih ïa ka lyer kaba la kyrshan bad pynjop ïa i Bah Hoping Stone Lyngdoh ha ka MP election 1977.

Ha “Ka Shithi Sha U Paralok” I Bah Kynpham I la kynthoh jur ïa ka jinglong ñiangkohnguh jong ki nongïalam ka Seng Congress bad kumjuh ruh ka Sorkar APHLC kiba shah pynïaid ha ki nongïalam bad Sorkar na Delhi. Ka Sorkar APHLC kam shym lah ban ïada ïa ki briew bad ïa ki khyndew ha ki jaka khappud, ka jingbamsap bad jinglyngkrang ka treikam ha Shillong Municipal Board hapoh ka jingkhmih jong ka Sorkar APHLC. Kine bad bun kiwei ki mat ba la kdew ha kane ka shithi ki la pynlong ïa ki briew ba kin phai khmat bad jied ïa i Bah Hoping kum u MP na Shillong.

Ka jinglong ñiangkohnguh bad jingshah pynïaid na Delhi bad ka jingbymlah jong ki nongïalam ka Jylla ban shim ïa ki rai khlem ka jingmynjur na Delhi ka la long u mawjynthut uba khraw bad ktah ïa ka jingïaid shaphrang jong ka Jylla. Ha ka Sorkar ïasynrop lang, ka long kaba kongsan ba ki Seng Riewlum kin ïoh ïa ka jinglaitluid bad ka bor ban rai hi da lade bad na ka bynta ka jingbit jingbiang ka Jylla lajong. Hynrei, kam shym la long kumta ïa ka Jylla Meghalaya bad naduh ka snem 1972 haduh mynta ki Seng Saiñ Hima (la ka long ki National ne Regional Party) ki long tang ki ñiangkohnguh hakhmat ka Sorkar Delhi bad kane ka jinglong i kumba kan ïai bteng.

Ki kyrtong bad ki Party ha kane ka Election: Ban ïa ka kynhun RDA, ka VPP ka kham paw bad ïoh ka jingïeid na u paidbah. Hynrei lait na ka synshar khadar kaba khuid, ka VPP ïa mynta hi kam don kano kano ka mat treikam kaba snah bad kaba thymmai ba kan tyrwa sha ki paidbah. Ka Mang Treikam jong ka VPP kam ïapher than eh na ka jong kiwei pat ki Regional Party ha ki mat bad ki jingbuh kyntien. Hooid, ka jingbitar bad jingpyrshah jong ki paidbah nongshong shnong ïa ki kam bamsap ka pynïajan ïa ka VPP bad ki paidbah. Hynrei ka jingsynshar kaba khuid khlem ki buit treikam kiba shai bad ka saiñ pyrkhat kaba jylliew bad ïar jingmut, ka long kum u briew uba khlem ka mynsiem. Ka Mang Treikam jong ka VPP kam pynpaw shai kaei ba ki thmu ban leh, kawei ka mat ka ïaphnieng bad kawei pat lane kaei kaba ki thoh kam phalang ha kaei kaba ki kren. U Kyrtong bad ka Party hi kim shym kren shai halor ka jingpyrshah jong ki ïa ki Seng Saiñ Hima kiba ïasnoh bad ka saiñ pyrkhat Hindutva. Hato hadien ka election kan don mo ka jingïasngewthuh jingmut hapdeng ka BJP bad VPP? Lada jia ba ka don, kan long ka jingleh lyndet bad jingleh ibeiñ ïa ki paidbah kiba la duwai shah jingit na ka bynta ka jingkiew rasong ka VPP ha ka saiñ hima.

Ka NPP pat ka hap ban ïakhun ïa kane ka election bad ka kit ryngkat shi khoh ki jingshah kynnoh bamsap bad ki jingleh shilliang khmat. Kiba bun ki kynthoh ba ka Sorkar kaba lam khmat da ka NPP ka dei ka Sorkar jong ki “high level” bad kiba ïoh jingmyntoi ki dei tang kito kiba ïajan bad ki “high level”. Nalor nangta ka jingkyrshan jong ka party BJP ka  nang pynsyrtok ïa ka NPP namar ba ka BJP ka dei ka party kaba kiba bun na ki nongshong shnong ka Jylla kim pdiang ïa ka namar ba ka ibeiñ ïa ki Khristan bad ïa ki rit paid.

Ka rai jong ka BJP ban ym pynïeng kyrtong lah ban ong ba ka dei ka jingrai kaba shalak tam. Namar ba ka BJP ka lah ban ñiew ba ka jingjop jong u ne ka kyrtong ki bym dei na ka seng Congress ka dei ka jingjop jong ka. Khamtam eh mynta ba ka BJP ka durut ban pynduh bor shuh shuh ïa ka Congress, ka BJP ka lah ban kheiñ ïa u ne ka kyrtong jong ka RDA ne NPP lane wat ïa u kyrtong jong ka VPP kum u/ka paralok kiba ka lah ban ïatreikam lang.

Katba ka Party Congress ka hap ban trei shitom ban pynwandur thymmai ïalade. Kita ki san tylli ki païa jong ka hok bad ka jingsynshar hok kiba ka Congress ka pyrta shla mynta haduh katno ki lah ban kyrshan bad ai jingkyrmen ïa ka Ri India bad khamtam eh ïa ka Jylla Meghalaya kaba sah dien tasam ha baroh ki liang? Ñiuma, ym lah ban len ïa ka jingshisha ba ka kynhun I.N.D.I.A Bloc ka dei tang ma ka ka kynhun kaba ïeng pyrshah ïa ka BJP bad ïa ka saiñ pyrkhat Hindutva.

Ki mat ïalap election kiba paw ha Shillong Seat: Manla ki Kyrtong ne Party ki kular ban pynurlong ïa ka ILP, ka jingpynrung ïa ka ktien Khasi ha 8th Schedule bad ban ïakhun pyrshah ïa ka CAA. Watla, kine ki mat ki long kiba kongsan, hynrei ki long ki mat kiba kren tang na ka bynta kawei ka kynhun jong ki nongthep vote bad ki Kyrtong ne Party kim shym ïakren ne ïatai bniah kumno kin leh halor ka koit ka khiah, ka ïing shong ïing sah, ka ïoh ka kot, ka jingkyrduh kam bad ka jingshah ban beiñ ki nongtrei nongbylla, ka jingjot ka mariang, ka jingshah ban beiñ ki kynthei bad ki rit paid ha ka Jylla.

Haba kumta,  ki nongthep vote ruh kim dei ban shu ngeit ne pdiang ïa ka jingkren jong ki Kyrtong ne Party kiba kular ban shim khia ïa ki mat kum ka CAA, ILP bad ktien Khasi. Kine ki dei ki mat jingdawa kiba la rim bad kiba dang ïai dawa haduh mynta. Ïa kine ki mat yn ym lah satia ban pynurlong ha ka por election bad ka jingïatai kam dei ban long tang ha ka por election. Hynrei ka donkam ïa ka jingïaksaid bad jingbuddien kaba lynter tait bad ruh ka jingïatai paidbah kaba sani.

Ïa ka CAA dei ban pyndam namar ka pynkheiñ ïa ki nongrim bad kyndon jong ka Riti Synshar. Halor ka ILP ngi dei ban ïatai bniah da kaba peit pyrman ïa ka jingpyntreikam ïa ki Aiñ bad kyndon kiba don ha ka Riti Synshar, kum ka Inter-State Migrant Workers Act bad ka Sixth Schedule.

Ka jingpynrung ïa ka ktien Khasi ha ka Khyrnit ba phra jong ka Riti Synshar ka la dei ka jingdawa bad jingïakhun kaba la jlan naduh ki snem 1970 bad lah ban kdew hangne ïa ki maw mer jong ka jingïakhun kiba ki longshuwa ki la ïaid lyngba: (i) Ha ka snem 1973 hapoh ka jinglam khmat jong u Prof R.S Lyngdoh, ki nongthoh kot Khasi ki la kyntu ïa ka Sahatiya Akademi ban kynthup ïa ka ktien Khasi ha ka thup jong ki ktien kiba la ithuh. (ii) Ha ka snem1976 ka Khasi Hills Autonomous District Council ka la shim ïa ka rai ban dawa ban pynrung ïa ka ktien Khasi ha ka 8th Schedule (iii) Ha ki snem 1977 bad 1985, ka Sahaitya Akademi ka la thung ïa ki Expert Committee ban tohkit bad wad bniah halor ka ktien bad ki kot Khasi. Kine ki Expert Committee ki la wan jngoh ïa ka Jylla bad ki la ai ïa ka kaiphot ha kaba ki la kdew ba dei ban pynmih ïa ki kot saïan ha ka ktien Khasi bad ki nongthoh kot Khasi ki dei ban pynbha shuh shuh ïa ka ktien khnang ban khring ïa ki nongthoh bad nongpule ki bym dei ki Khasi. Ki la ai jingmut ruh ban pynkylla ïa ki kot Khasi nylla sha kiwei pat ki jait ktien bad (iv) Ha ki snem 1996 bad 2003, ka Sorkar India ka la thung ïa ka Pahwa Committee bad Sitakant Mohapatra Committee na ka bynta ban thwet bniah ïa ki ktien ha shuwa ban pynrung ha ka khyrnit ba phra.

Haduh mynta ym pat shym la pynrung ïa ka ktien Khasi ha ka 8th  Schedule. Haba kylli na ka Sorkar India ha Ïing Dorbar Thaw Aiñ halor kane ka phang, ka Sorkar ka don tang kawei ka jubab ba ka tnat Sorkar ka dang tohkit bniah bad ka long kaba eh ban buh ïa ki kyndon na ka bynta ban thew ïa ka dor bad jingïaid shaphrang ne jingroi jong ka ktien. Kumta ka Khasi Author’s Society (KAS) ka dei ban nang trei shitom bad pynïeng ïa ki nia ha khmat ka pyrthei India ba ka ktien Khasi ka la biang ka rynïeng ban ithuh bad pynrung ïa ka ha ka 8th  Schedule. Donkam ruh ban ïatreilang bad kiwei ki kynhun kiba dawa kumjuh.